Του Στέλιου Κούλογλου
http://www.tvxs.gr
Ο Στέλιος Κούλογλου για τη δολοφονική επίθεση εναντίον συνδικαλίστριας.
H είδηση δεν είναι ευχάριστη, αλλά είναι πολυ σημαντική για να περάσει απαρατήρητη, έστω κι αυτές τις χρονιάρες μέρες. Η Κωνσταντίνα Κούνεβα, γραμματέας του Παναττικού Σωματείου Καθαριστριών και Οικιακών Εργαζομένων, δέχθηκε προχθές επίθεση με βιτριόλι.
Η επίθεση έγινε τα μεσάνυχτα από αγνώστους, που περίμεναν τη κυρία Κούνεβα, έξω από το σπίτι της στα Ανω Πετράλωνα, την ώρα που επέστρεφε από τη δουλειά της. Το σωματείο της θεωρείται το πιό δυναμικό του κλάδου των «επισφαλώς εργαζόμενων», όπως αποκαλούνται κατ' ευφημισμόν, οι άνθρωποι που οι περισσότεροι δουλεύουν κάτω από συνθήκες απάνθρωπης εκμετάλλευσης.
Η Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος του Σωματείου καταγγέλλουν ότι η επίθεση προέρχεται από κύκλους της εργοδοσίας, η οποία τρομοκρατούσε όλες τις εργαζόμενες και ειδικότερα την Κούνεβα επειδή είναι βουλγαρικής καταγωγής και συνεπώς πιο ευάλωτη. Το θύμα νοσηλεύεται στην Εντατική του νοσοκομείου "Ευαγγελισμός", έχει χάσει το ένα του μάτι και βρίσκεται σε κωματώδη κατάσταση.
Η εργολαβική εταιρία στην οποία δούλευε η 44χρονη καθαρίστρια είχε δύο μεγάλους κρατικούς πελάτες, τον ΗΣΑΠ και την Ελληνική Βιομηχανία Οχημάτων (ΕΒΟ). Οι καταγγελίες του σωματείου προς τις κρατικές αυτές εταιρίες για τη βαριά εκμετάλλευση των εργαζομένων και την καταπάτηση εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων έπεφταν στο κενό.
Σύμφωνα με τους συνδικαλιστές του Σωματείου, η τρομοκρατία της επιχείρησης ήταν συνεχής. Οποια γυναίκα τολμούσε να ζητήσει το σεβασμό των δικαιωμάτων της απολυόταν.
Το σωματείο έκανε διαρκείς παραστάσεις στην επιθεώρηση εργασίας, το υπουργείο Εργασίας αλλά και τη ΓΣΕΕ και το Εργατικό Κέντρο, αλλά κανείς αρμόδιος φορέας δεν προσπάθησε να ελέγξει την εταιρεία. Αντίθετα, η αντιπρόεδρος του Σωματείου Β.Τσούνη, κάνει λόγο για επανειλλημένες τηλεφωνικές απειλές και στην ίδια αλλά και σε άλλες συναδέλφους της.
Υπάρχουν πολλά θέματα που μπορεί να σχολιάσει κανείς, ξεκινώντας από την γενικευμένη πλέον πρακτική ακόμη και μεγάλων δημοσίων εταιρείων να μην προσλαμβάνουν καθαρίστριες με κανονικές συμβάσεις εργασίας αλλα να χρησιμοποιούν εργολάβους. Συνήθως πρόκειται για «κολλητούς» του κυβερνώντος κόμματος ή των διοικήσεων που παίρνουν την δουλειά δίνοντας «ανταλλάγματα» και γι'αυτό το λόγο αισθάνονται προστατευμένοι. Θα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να εξεταστεί πχ, αν η εταιρεία είχε αναλάβει τις δύο κρατικές εταιρείες με απευθείας ανάθεση ή μετά από διαγωνισμό.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι όπως συμβαίνει σε όλους σχεδόν τους τομείς της Ελληνικής κοινωνίας, οι παραβιάσεις του νόμου παραμένουν ατιμώρητες και τα παράπονα - καταγγελίες εργαζόμενων ή πολιτών πετιούνται στον κάλαθο των αχρήστων. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει εδώ για το Εργατικό Κέντρο και τη ΓΣΕΕ που πρέπει να επανορθώσουν ζητώντας την εξιχνίαση της υπόθεσης. Διαφορετικά , αυτοί που κατέλαβαν το κτίριο της ΓΣΕΕ τη προηγούμενη εβδομάδα θα πρέπει να έχουν κάπου δίκιο...
Τρίτο και ίσως σημαντικότερο: τέτοιου είδους δολοφονικές επιθέσεις θυμίζουν αντίστοιχες πρακτικές της ιταλικής ή της αμερικανικής Μαφίας στη μάχη που είχαν δώσει για να ελέγξουν ή να συντρίψουν τα εργατικά σωματεία. Στην Ελλάδα το φαινόμενο δεν είναι συνηθισμένο, αλλά με την κοινωνική και οικονομική κρίση να παίρνουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις μπορεί να έχουμε ανάλογα περιστατικά στο μέλλον.
Σε μια χώρα που όλα τείνουν να "λύνονται" με τη βία, η κυβέρνηση θα έχει μεγάλες ευθύνες αν, ανάμεσα στα άλλα επιτεύγματα της, επιτρέψει την καθιέρωση μαφιόζικων μεθόδων στον συνδικαλισμό και την επιβολή του νόμου της Μαφίας. Θα πρέπει επομένως η αστυνομία να ερευνήσει σοβαρά την υπόθεση και οι ένοχοι να τιμωρηθούν παραδειγματικά. Πρόκειται άλλωστε για τρομοκρατική επίθεση και θα πρέπει να εξεταστεί με την ίδια ευαισθησία που ερευνώνται άλλες τρομοκρατικές επιθέσεις.
Πέμπτη 25 Δεκεμβρίου 2008
Πέμπτη 18 Δεκεμβρίου 2008
ΓΙΓΑΝΤΕΣ ΜΕ ΠΗΛΙΝΑ ΠΟΔΙΑ
Κίνα, Ινδία και Ρωσία, αποδεικνύονται ευάλωτες στην οικονομική κρίση.
Ο ΄΄κινητήρας που θα έβγαζε τον κόσμο από την ύφεση΄΄, ρετάρει επικίνδυνα.
Ο λόγος για τις ΄΄νέες υπερδυνάμεις΄΄ Ρωσία, Κίνα και Ινδία, με το οικονομικό θαύμα των οποίων μας είχαν πάρει τα αυτιά τα τελευταία χρόνια οι έγκυροι οικονομικοί αναλυτές. Αλήθεια πόσο έγκυροι είναι όλοι αυτοί οι γκουρού που γελοιοποιούνται διαρκώς διατυπώνοντας προβλέψεις που διαψεύδονται το επόμενο τρίμηνο;
Η πιστοληπτική ικανότητα της Ρωσίας υποβαθμίστηκε από την Standard & Poors για πρώτη φορά στα τελευταία δέκα χρόνια στις 8 Δεκεμβρίου, οι μετοχές έχουν χάσει το 70% της αξίας τους από τον Μάιο και η κεντρική τράπεζα δαπάνησε 160,3 δισεκατομμύρια δολάρια για να υποστηρίξει το ρούβλι.
Στις 24 Νοεμβρίου η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας παραδέχθηκε ότι αναγκάσθηκε να επιτρέψει την υποτίμηση του ρουβλίου για δεύτερη φορά σε διάστημα δεκαπέντε ημερών σε μία προσπάθεια ενθάρρυνσης των επενδυτών.
Στην Ινδία, τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης έγιναν αισθητά: οι εξαγωγές τον περασμένο Οκτώβριο μειώθηκαν κατά 12% σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2007. Εκατοντάδες μικρές υφαντουργικές επιχειρήσεις χρεοκόπησαν. Η κεντρική τράπεζα αναθεώρησε προς τα κάτω την εκτίμησή της για τον φετεινό ρυθμό ανάπτυξης, που στην καλύτερη περίπτωση δεν θα ξεπεράσει το 8%. Τον επόμενο χρόνο, ίσως να πέσει στο 5,5%, που θα είναι το μικρότερο ποσοστό από το 2002.
Υπενθυμίζουμε ότι η Ινδία έχει ένα δημοσιονομικό έλλειμμα που ισοδυναμεί με το 8% του ΑΕΠ.
Και για την Κίνα όμως τα τελευταία οικονομικά στοιχεία δεν είναι αισιόδοξα. Οι εξαγωγές τον περασμένο Νοέμβριο μειώθηκαν κατά 2% και οι εισαγωγές κατά 18% σε σχέση με πέρυσι. Η παραγωγή ενέργειας μειώθηκε κατά 7%. Αν και η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας θα φτάσει το 7,5% το 2009, το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο από το 8% που θεωρείται το ελάχιστο για την αποτροπή μιας κοινωνικής έκρηξης. Οι διαδηλώσεις και οι διαμαρτυρίες πολλαπλασιάζονται, καθώς απολυμένοι εργάτες συναντούν στους δρόμους τους αγρότες που έχασαν τη γη τους, τους οικολόγους που διαμαρτύρονται για τη μόλυνση του περιβάλλοντος και τα θύματα της αστυνομικής καταστολής.
Όλα αυτά κάνουν πολλούς να φοβούνται ότι η οικονομική κρίση θα συμπαρασύρει Ρωσία, Κίνα και Ινδία, προκαλώντας μαζική ανεργία σε χώρες που, παρά τις επιτυχίες τους, εξακολουθούν να είναι φτωχές.
Οι υπερεθνικές ελίτ που προσέβλεπαν στους νέους μεσσίες που θα διέσωζαν τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό, βρίσκονται πλέον στα πρόθυρα νευρικής κατάρρευσης.
Ο ΄΄κινητήρας που θα έβγαζε τον κόσμο από την ύφεση΄΄, ρετάρει επικίνδυνα.
Ο λόγος για τις ΄΄νέες υπερδυνάμεις΄΄ Ρωσία, Κίνα και Ινδία, με το οικονομικό θαύμα των οποίων μας είχαν πάρει τα αυτιά τα τελευταία χρόνια οι έγκυροι οικονομικοί αναλυτές. Αλήθεια πόσο έγκυροι είναι όλοι αυτοί οι γκουρού που γελοιοποιούνται διαρκώς διατυπώνοντας προβλέψεις που διαψεύδονται το επόμενο τρίμηνο;
Η πιστοληπτική ικανότητα της Ρωσίας υποβαθμίστηκε από την Standard & Poors για πρώτη φορά στα τελευταία δέκα χρόνια στις 8 Δεκεμβρίου, οι μετοχές έχουν χάσει το 70% της αξίας τους από τον Μάιο και η κεντρική τράπεζα δαπάνησε 160,3 δισεκατομμύρια δολάρια για να υποστηρίξει το ρούβλι.
Στις 24 Νοεμβρίου η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας παραδέχθηκε ότι αναγκάσθηκε να επιτρέψει την υποτίμηση του ρουβλίου για δεύτερη φορά σε διάστημα δεκαπέντε ημερών σε μία προσπάθεια ενθάρρυνσης των επενδυτών.
Στην Ινδία, τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης έγιναν αισθητά: οι εξαγωγές τον περασμένο Οκτώβριο μειώθηκαν κατά 12% σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2007. Εκατοντάδες μικρές υφαντουργικές επιχειρήσεις χρεοκόπησαν. Η κεντρική τράπεζα αναθεώρησε προς τα κάτω την εκτίμησή της για τον φετεινό ρυθμό ανάπτυξης, που στην καλύτερη περίπτωση δεν θα ξεπεράσει το 8%. Τον επόμενο χρόνο, ίσως να πέσει στο 5,5%, που θα είναι το μικρότερο ποσοστό από το 2002.
Υπενθυμίζουμε ότι η Ινδία έχει ένα δημοσιονομικό έλλειμμα που ισοδυναμεί με το 8% του ΑΕΠ.
Και για την Κίνα όμως τα τελευταία οικονομικά στοιχεία δεν είναι αισιόδοξα. Οι εξαγωγές τον περασμένο Νοέμβριο μειώθηκαν κατά 2% και οι εισαγωγές κατά 18% σε σχέση με πέρυσι. Η παραγωγή ενέργειας μειώθηκε κατά 7%. Αν και η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας θα φτάσει το 7,5% το 2009, το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο από το 8% που θεωρείται το ελάχιστο για την αποτροπή μιας κοινωνικής έκρηξης. Οι διαδηλώσεις και οι διαμαρτυρίες πολλαπλασιάζονται, καθώς απολυμένοι εργάτες συναντούν στους δρόμους τους αγρότες που έχασαν τη γη τους, τους οικολόγους που διαμαρτύρονται για τη μόλυνση του περιβάλλοντος και τα θύματα της αστυνομικής καταστολής.
Όλα αυτά κάνουν πολλούς να φοβούνται ότι η οικονομική κρίση θα συμπαρασύρει Ρωσία, Κίνα και Ινδία, προκαλώντας μαζική ανεργία σε χώρες που, παρά τις επιτυχίες τους, εξακολουθούν να είναι φτωχές.
Οι υπερεθνικές ελίτ που προσέβλεπαν στους νέους μεσσίες που θα διέσωζαν τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό, βρίσκονται πλέον στα πρόθυρα νευρικής κατάρρευσης.
Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου 2008
Τρίτη 16 Δεκεμβρίου 2008
Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας
Το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του Χ.Μ.Εντσενσμπέργκερ ΄΄Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας΄΄ γραμμένο πριν από 36 χρόνια, το αφιερώνω σε αυτούς που πιστεύουν ότι ο αναρχισμός μπορεί να ταυτίζεται με τα life style πανηγυράκια της βίας και της άσκοπης καταστροφικής μανίας.
΄΄Αλλά την τίμια στάση τους δεν τη ζημίωσε αυτή η νικημένη και γερασμένη επανάσταση. Ο ισπανικός αναρχισμός, για τον οποίο αυτοί οι άντρες και οι γυναίκες αγωνίστηκαν σε όλη τους τη ζωή, δεν υπήρξε ποτέ μια σέχτα στο περιθώριο της κοινωνίας, μια μόδα της διανόησης, ένα αστικό παιχνίδι με τη φωτιά. Ήταν ένα προλεταριακό μαζικό κίνημα. Έχει πολύ λίγο να κάνει, απ’ ό,τι αφήνουν να εννοηθεί μανιφέστα και συνθήματα, με το νέο-αναρχισμό σημερινών φοιτητικών ομάδων. Αυτοί οι ογδοντάρηδες βλέπουν με ανάμικτα αισθήματα την αναγέννηση των ιδεών τους στον παρισινό Μάη και αλλού. Σχεδόν όλοι δούλεψαν με τα χέρια τους. Πολλοί απ΄αυτούς πηγαίνουν ακόμη και σήμερα κάθε μέρα στο γιαπί και στο εργοστάσιο. Περισσότερο όμως δουλεύουν σε μικρές μονάδες. Με μια αρκετή δόση περηφάνιας διαπιστώνουν πως δεν εξαρτώνται από κανέναν, ότι κερδίζουν ακόμα μόνοι τους το ψωμί τους. Κάθε ένας απ΄ αυτούς είναι ειδικός στο επάγγελμά του. Τα συνθήματα για την κοινωνία των διακοπών, οι ουτοπίες της τεμπελιάς τους είναι ξένες. Στα μικρά τους διαμερίσματα δεν υπάρχει τίποτα περιττό. Κατανάλωση και φετιχισμός των ειδών τους είναι άγνωστα. Μόνο η αξία χρήσης μετρά. Ζουν σε μια στενότητα που δεν τους καταπιέζει. Σιωπηλά, χωρίς πολεμική, αγνοούν τις νόρμες της κατανάλωσης.
Η σχέση των νεότερων με την κουλτούρα τους είναι εντελώς σκοτεινή. Την κοροϊδία των καταστασιακών για ό,τι μυρίζει ΄΄παιδεία΄΄ δεν την καταλαβαίνουν. Γι’αυτούς τους παλιούς εργάτες, η κουλτούρα είναι κάτι καλό. Αυτό δεν είναι παράξενο, γιατί τη γνώση του αλφάβητου την πλήρωσαν με ιδρώτα και αίμα. Στα μικρά τους σκοτεινά δωμάτια δεν υπάρχουν τηλεοράσεις αλλά βιβλία . Να πετάξουν τέχνη και επιστήμη από το παράθυρο, ακόμα κι αν έχουν αστική προέλευση, δεν το διανοούνται ούτε στο όνειρό τους. Τον αναλφαβητισμό ενός συναφιού, που η συνείδησή του καθορίζεται από κόμικς και μουσική ροκ, τον βλέπουν χωρίς κατανόηση. Τη σεξουαλική απελευθέρωση, που παίρνει κατά γράμμα παμπάλαια αναρχικά θεωρήματα, την προσπερνούν σιωπηλά.
Αυτοί οι επαναστάτες από μια άλλη εποχή έχουν γεράσει αλλά δεν φαίνονται κουρασμένοι. Δεν ξέρουν τι είναι επιπολαιότητα. Η ηθική τους είναι βουβή, αλλά δεν αφήνει καμιά αμφιβολία. Δεν καταλαβαίνουν πια τον κόσμο. Η βία τους είναι γνωστή, την ευχαρίστηση στη βία τη βλέπουν με υποψία. Είναι μόνοι και καχύποπτοι. Μόλις όμως περάσεις το κατώφλι που μας χωρίζει απ’ αυτούς, το κατώφλι της εξορίας, ανοίγει αμέσως ένας κόσμος έτοιμος για βοήθεια, φιλοξενία και αλληλεγγύη. Όποιος τους γνωρίζει, θαυμάζει πόσο διαυγείς, πόσο λίγο πικραμένοι είναι. Πολύ λιγότερο από τους νεαρούς επισκέπτες τους. Δεν είναι μελαγχολικοί. Η ευγένειά τους είναι προλεταριακή. Η αξιοπρέπειά τους, ανθρώπων που δεν παραδόθηκαν ποτέ. Δεν χρωστούν ευγνωμοσύνη σε κανέναν. Κανένας δεν τους προώθησε. Δεν πήραν τίποτε, δεν ξεκοκάλισαν υποτροφίες. Η καλόπεραση δεν τους ενδιαφέρει. Δεν αγοράζονται. Η συνείδησή τους είναι εντάξει. Δεν είναι τίποτα τσακισμένοι τύποι. Η φυσική τους κατάσταση είναι άριστη. Δεν έχουν τρελαθεί, δεν είναι νευρωτικοί, δε χρειάζονται ναρκωτικά. Δε μοιρολογούν. Δεν μετανιώνουν. Οι ήττες τους δεν τους απογοήτευσαν. Ξέρουν ότι έκαναν λάθη, αλλά δεν παίρνουν τίποτα πίσω. Οι παλιοί άντρες της επανάστασης είναι δυνατότεροι απ’ όλα όσα ήρθαν μετά απ’ αυτούς΄΄.
Για την αντιγραφή Αίσωπος
΄΄Αλλά την τίμια στάση τους δεν τη ζημίωσε αυτή η νικημένη και γερασμένη επανάσταση. Ο ισπανικός αναρχισμός, για τον οποίο αυτοί οι άντρες και οι γυναίκες αγωνίστηκαν σε όλη τους τη ζωή, δεν υπήρξε ποτέ μια σέχτα στο περιθώριο της κοινωνίας, μια μόδα της διανόησης, ένα αστικό παιχνίδι με τη φωτιά. Ήταν ένα προλεταριακό μαζικό κίνημα. Έχει πολύ λίγο να κάνει, απ’ ό,τι αφήνουν να εννοηθεί μανιφέστα και συνθήματα, με το νέο-αναρχισμό σημερινών φοιτητικών ομάδων. Αυτοί οι ογδοντάρηδες βλέπουν με ανάμικτα αισθήματα την αναγέννηση των ιδεών τους στον παρισινό Μάη και αλλού. Σχεδόν όλοι δούλεψαν με τα χέρια τους. Πολλοί απ΄αυτούς πηγαίνουν ακόμη και σήμερα κάθε μέρα στο γιαπί και στο εργοστάσιο. Περισσότερο όμως δουλεύουν σε μικρές μονάδες. Με μια αρκετή δόση περηφάνιας διαπιστώνουν πως δεν εξαρτώνται από κανέναν, ότι κερδίζουν ακόμα μόνοι τους το ψωμί τους. Κάθε ένας απ΄ αυτούς είναι ειδικός στο επάγγελμά του. Τα συνθήματα για την κοινωνία των διακοπών, οι ουτοπίες της τεμπελιάς τους είναι ξένες. Στα μικρά τους διαμερίσματα δεν υπάρχει τίποτα περιττό. Κατανάλωση και φετιχισμός των ειδών τους είναι άγνωστα. Μόνο η αξία χρήσης μετρά. Ζουν σε μια στενότητα που δεν τους καταπιέζει. Σιωπηλά, χωρίς πολεμική, αγνοούν τις νόρμες της κατανάλωσης.
Η σχέση των νεότερων με την κουλτούρα τους είναι εντελώς σκοτεινή. Την κοροϊδία των καταστασιακών για ό,τι μυρίζει ΄΄παιδεία΄΄ δεν την καταλαβαίνουν. Γι’αυτούς τους παλιούς εργάτες, η κουλτούρα είναι κάτι καλό. Αυτό δεν είναι παράξενο, γιατί τη γνώση του αλφάβητου την πλήρωσαν με ιδρώτα και αίμα. Στα μικρά τους σκοτεινά δωμάτια δεν υπάρχουν τηλεοράσεις αλλά βιβλία . Να πετάξουν τέχνη και επιστήμη από το παράθυρο, ακόμα κι αν έχουν αστική προέλευση, δεν το διανοούνται ούτε στο όνειρό τους. Τον αναλφαβητισμό ενός συναφιού, που η συνείδησή του καθορίζεται από κόμικς και μουσική ροκ, τον βλέπουν χωρίς κατανόηση. Τη σεξουαλική απελευθέρωση, που παίρνει κατά γράμμα παμπάλαια αναρχικά θεωρήματα, την προσπερνούν σιωπηλά.
Αυτοί οι επαναστάτες από μια άλλη εποχή έχουν γεράσει αλλά δεν φαίνονται κουρασμένοι. Δεν ξέρουν τι είναι επιπολαιότητα. Η ηθική τους είναι βουβή, αλλά δεν αφήνει καμιά αμφιβολία. Δεν καταλαβαίνουν πια τον κόσμο. Η βία τους είναι γνωστή, την ευχαρίστηση στη βία τη βλέπουν με υποψία. Είναι μόνοι και καχύποπτοι. Μόλις όμως περάσεις το κατώφλι που μας χωρίζει απ’ αυτούς, το κατώφλι της εξορίας, ανοίγει αμέσως ένας κόσμος έτοιμος για βοήθεια, φιλοξενία και αλληλεγγύη. Όποιος τους γνωρίζει, θαυμάζει πόσο διαυγείς, πόσο λίγο πικραμένοι είναι. Πολύ λιγότερο από τους νεαρούς επισκέπτες τους. Δεν είναι μελαγχολικοί. Η ευγένειά τους είναι προλεταριακή. Η αξιοπρέπειά τους, ανθρώπων που δεν παραδόθηκαν ποτέ. Δεν χρωστούν ευγνωμοσύνη σε κανέναν. Κανένας δεν τους προώθησε. Δεν πήραν τίποτε, δεν ξεκοκάλισαν υποτροφίες. Η καλόπεραση δεν τους ενδιαφέρει. Δεν αγοράζονται. Η συνείδησή τους είναι εντάξει. Δεν είναι τίποτα τσακισμένοι τύποι. Η φυσική τους κατάσταση είναι άριστη. Δεν έχουν τρελαθεί, δεν είναι νευρωτικοί, δε χρειάζονται ναρκωτικά. Δε μοιρολογούν. Δεν μετανιώνουν. Οι ήττες τους δεν τους απογοήτευσαν. Ξέρουν ότι έκαναν λάθη, αλλά δεν παίρνουν τίποτα πίσω. Οι παλιοί άντρες της επανάστασης είναι δυνατότεροι απ’ όλα όσα ήρθαν μετά απ’ αυτούς΄΄.
Για την αντιγραφή Αίσωπος
ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Προλεγόμενα
Κάποιοι ιστορικοί επιδίδονται τα τελευταία χρόνια σε μια διαφορετική και εν πολλοίς παιγνιώδη προσέγγιση της ιστορίας. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας αποπειρώνται να ανασυγκροτήσουν μια διαφορετική εξέλιξη πολλών ιστορικών διαδικασιών, βασιζόμενοι σε μια διαφορετική εκδοχή πολλών αρχικών γεγονότων και συνθηκών.
Τους απασχολούν ερωτήματα όπως το εξής: ποια θα ήταν η εξέλιξη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και του ελληνοδυτικού κόσμου συνολικότερα εάν η μύτη της Κλεοπάτρας ήταν κοντύτερη; ή ποια θα ήταν η εξέλιξη της Ευρώπης εάν δεν κατάφερνε ο Μωάμεθ ο κατακτητής να εκπορθήσει την Πόλη τον Μάιο του 1453; Ή τι θα συνέβαινε εάν νικούσαν οι Αθηναίοι στον Πελοποννησιακό πόλεμο; (431- 404 π.χ)
Όλες αυτές οι προσπάθειες δεν είναι χωρίς νόημα, γιατί δείχνουν με τον τρόπο τους ότι είναι πολύ πιθανές και ευλογοφανείς διαφορετικές εξελίξεις των ιστορικών διαδικασιών και ότι αυτό που πράγματι συνέβη στο παρελθόν δεν είναι πάρα μόνο μία από τις πολλές δυνατές βαριάντες εκτύλιξης των γεγονότων. Κι αυτό βέβαια έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με την ντετερμινιστική θεώρηση της ιστορίας και των κοινωνικών φαινομένων.
Μετά από αυτές τις σύντομες παρατηρήσεις, προχωρώ εν είδει παιδιάς στην παρουσίαση ενός εναλλακτικού σεναρίου εξέλιξης των πρόσφατων ταραχών.
Φανταστικό σενάριο
Αρχικές συνθήκες, ταυτές : Δολοφονία 15χρονου από τον ειδικό φρουρό, ξεσηκωμός της νεολαίας, ανεξέλεγκτες διαδηλώσεις στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις, ΜΜΕ, κυβέρνηση και κόμματα εχθρικά προς την εξέγερση ή ασθμαίνοντες ουραγοί της και συντονισμένες προσπάθειες εκτόνωσης και ελέγχου της κατάστασης, δηλαδή τα γνωστά.
Βρισκόμαστε στην δεύτερη μέρα των ταραχών και των οδομαχιών, για την ακρίβεια στη νύχτα της. Ώρα 11.15 μ.μ και το κέντρο της Αθήνας συγκλονίζεται από τις ταραχές, τα ΜΑΤ διασκορπισμένα σε διάφορα κεντρικά σημεία παίζουν το γνωστό παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι με τους διαδηλωτές και η κυβέρνηση παραπαίει χωρίς σχέδιο εξόδου από την κρίση.
Στο κτίριο του ΕΜΠ επί της Πατησίων, ως συνήθως είναι ταμπουρωμένοι καμιά 200αριά νοματαίοι. Συνήθεις ύποπτοι, συνήθεις εικόνες.
Όμως στις 11.15 τούτη τη δεύτερη νύχτα των επεισοδίων, στον αύλειο χώρο του ιστορικού κτιρίου βρίσκονται και κάποια άτομα που έχουν διαφορετική άποψη για την χρήση και την αξιοποίηση του χώρου του ΕΜΠ. Πιστεύουν και το διατυπώνουν σαφώς, ότι πρέπει να φτιάξουν επειγόντως ένα ραδιοφωνικό σταθμό που θα αναμεταδίδει διαρκώς ειδήσεις και πληροφορίες, θα καλεί τους πολίτες της Αθήνας να συμπαρασταθούν στους εξεγερμένους επί τη βάσει μιάς συσπείρωσης γύρω από συγκεκριμένα κοινά αιτήματα: κατάργηση των ΜΑΤ, αναδοχή των πολιτικών ευθυνών της κυβέρνησης, ουσιαστική στήριξη του εισοδήματος των πληττομένων από την οικονομική κρίση στρωμάτων με την εκπόνηση ενός προγράμματος αντίστοιχου με αυτού των 28 δις προς τις τράπεζες. Για όλα αυτά να κληθούν εντός του Πολυτεχνείου εκπρόσωποι των κοινωνικών φορέων που συμφωνούν, συνδικαλιστικές ενώσεις, κόμματα, συντονιστικό μαθητών, εκπρόσωποι των καταλήψεων, σε ανοιχτή συνέλευση που θα λάβει τις οριστικές αποφάσεις για την συγκρότηση ενός πανελλαδικού συντονιστικού οργάνου της εξέγερσης που θα διαπραγματευθεί αμέσως με την κυβέρνηση την άμεση υλοποίηση των παραπάνω και τα μέλη του οποίου θα είναι άμεσα ανακλητά και υπόλογα απέναντι στους εντολείς του.
Οι υποστηρικτές αυτής της πρότασης είναι αρχικά περίπου 50 άτομα, ανάμεσα στα 200 που βρίσκονται αυτή τη στιγμή εντός του ιδρύματος. Ανάμεσα στους εκκωφαντικούς ήχους των χειροβομβίδων κρότου-λάμψης, των μολότωφ και στην αποπνικτική ατμόσφαιρα από τα χημικά, φουντώνει μια άγρια λογομαχία στο προαύλιο. Κάποιοι άλλοι λένε ότι αυτά είναι παπαριές, κι ότι εδώ βρίσκονται για να τα βάλουν με τους μπάτσους και να τα κάψουν όλα. Οι 50 επιμένουν, και υποστηρίζουν ότι πρέπει να το συζητήσουν πιο σοβαρά και ότι πρέπει να μπουν στο παιχνίδι και άλλοι άνθρωποι που συμπαθούν την εξέγερση αλλά δεν βλέπουν με καλό μάτι τις καταστροφές. Στο τέλος, συμφωνούν να στείλουν SMS και σε άλλα άτομα που βρίσκονται σε άλλα σημεία για να κατευθυνθούν στο χώρο και να γίνει μια συζήτηση για το όλο θέμα.
Από τα SMS, στα blogs και πάλι πίσω το νέο διαδίδεται σαν αστραπή και σε λιγότερο από μια ώρα εκατοντάδες συρρέουν στους πέριξ δρόμους. Άνθρωποι μεγαλύτερων ηλικιών από προηγούμενες φάσεις του κινήματος αλλά και πιτσιρικάδες που κουράστηκαν να τα σπάνε και θέλουν να ακούσουν και κάτι διαφορετικό.
Ώρα 1.00 τα χαράματα, τρίτη μέρα της εξέγερσης.
Οι δυνάμεις της τάξης αντιλαμβάνονται την αυξανόμενη κίνηση και σαστίζουν. Οι μέσα στο κτίριο έχουν σταματήσει να ρίχνουν αντικείμενα και μολότωφ και οι αστυνομικοί παίρνουν εντολή να αποσυρθούν διακριτικά και να παρακολουθούν από μεγαλύτερη απόσταση τις εξελίξεις. Αυτό δίνει την ευκαιρία στον κόσμο που έχει μαζευτεί να μπει στο Πολυτεχνείο. Μέσα επικρατεί πανδαιμόνιο. Στο τέλος παίρνεται η απόφαση να μπουν όλοι στο αμφιθέατρο Γκίνη για να συζητήσουν την πρόταση.
Αι γενεαί πάσαι μιλάνε, διαφωνούν, τσακώνονται και ω του θαύματος μετά από ψηφοφορία δι ανατάσεως των χειρών γύρω στις τέσσερις τα χαράματα, αποφασίζουν με σχετική πλειοψηφία να βάλουν μπρος το σχέδιο. Μέσα στις επόμενες τρεις ώρες έχει στηθεί ο ραδιοφωνικός σταθμός και στις 8.00 το πρωί αρχίζει τις εκπομπές του.
Οι εκπρόσωποι των κομμάτων της αριστεράς ωρύονται στις τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα: Ποιοι είναι αυτοί που πήραν τέτοιες πρωτοβουλίες, ποιος τους υποκινεί, σε τι αποσκοπούν; Μην ακούτε τους προβοκάτορες. Όμως για κακή τους τύχη ο σταθμός ακούγεται καθαρά στις περισσότερες περιοχές της Αθήνας και εξάλλου οι προσκλήσεις που απευθύνει αναμεταδίδονται από τα κινητά και το Internet. Οι μεγάλες συνδικαλιστικές ομοσπονδίες πιέζονται από μεγάλα κομμάτια της βάσης τους να συνεδριάσουν και να τοποθετηθούν απέναντι στα συγκεκριμένα αιτήματα. Στον φοιτητικό και τον μαθητικό χώρο επικρατεί αναταραχή. Η κυβέρνηση παγωμένη, δεν ξέρει πώς να αντιδράσει.
Ημέρα τέταρτη. Ώρα 10.00 π.μ. Δεκάδες εκπρόσωποι κοινωνικών φορέων, εργατικών κέντρων πολλών κλάδων μισθωτών, ιδίως πρωτοβάθμιων σωματείων και μαθητών και φοιτητών συνωστίζονται στο ΕΜΠ για να εκλέξουν το συντονιστικό όργανο που θα υποβάλει στην κυβέρνηση τα αιτήματα του κινήματος.
Έξω οι διαδηλώσεις συνεχίζονται, τα ΜΑΤ έχουν σκληρύνει την στάση τους και ο κυβενρητικός εκπρόσωπος στο press room καλεί τους πολίτες να κάτσουν στο σπίτι τους και να ακούνε μόνο την υπεύθυνη κυβέρνηση που αντιμετωπίζει μια πρωτόγνωρη επίθεση υποκινούμενη από ξένα ανθελληνικά κέντρα.
Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ένα 20μελές συντονιστικό όργανο είναι γεγονός και τα μέλη του ζητούν άμεση συνάντηση με τον πρωθυπουργό. Ζητούν:
Κατάργηση των ΜΑΤ, μέτρα στήριξης των χαμηλόμισθων εργαζομένων και των ανέργων, αύξηση του συντελεστή φορολόγησης των υψηλών εισοδημάτων στο 45%, αύξηση των δαπανών για την Παιδεία στο 6% του ΑΕΠ, πλήρη ανάληψη της πολιτικής ευθύνης από την κυβέρνηση και παραίτηση του Υπουργού Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης. Ο Πρωθυπουργός αρνείται και επισείει την ενεργοποίηση του άρθρου 11 του Συντάγματος. Από κοντά και ο ΛΑΟΣ. Στους δρόμους οι διαδηλώσεις συνεχίζονται και μαζικοποιούνται. Η αριστερά αλλάζει το βιολί και ακολουθεί απρόθυμα ενώ παράλληλα διατυπώνει φαρμακερές υπόνοιες για τους ανθρώπους που στελεχώνουν την συντονιστική επιτροπή.
Σε όλη την Αθήνα και τις μεγάλες επαρχιακές πόλεις πολλοί ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν καταληφθεί από τους εργαζομένους τους και άλλους τοπικούς φορείς και έχουν μετεξελιχθεί σε όργανα του κινήματος.
Ημέρα Πέμπτη, η επιτροπή έχει διευρυνθεί και με εκπροσώπους και άλλων φορέων που ενισχύουν τις γραμμές του κινήματος. Στην άρνηση της κυβέρνησης να τους δεχθεί και να συνομιλήσει μαζί τους, ριζοσπαστικοποιούνται ακόμη περισσότερο και ζητούν……. Ξυπνάω μπροστά στην τηλεόραση από τις αγριοφωνάρες του Τράγκα και του Τριανταφυλλόπουλου. Αναρωτιέμαι. Είναι τόσο φανταστικό λοιπόν το φανταστικό μου σενάριο; Ή μήπως όχι; Ο μεγάλος Άγγλος ποιητής Ουίλιαμ Μπλαίηκ το είχε πει: ΄΄Αυτό που είναι σήμερα πραγματικό, κάποιος το είχε κάποτε μόνο ονειρευτεί΄΄.
Κάποιοι ιστορικοί επιδίδονται τα τελευταία χρόνια σε μια διαφορετική και εν πολλοίς παιγνιώδη προσέγγιση της ιστορίας. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας αποπειρώνται να ανασυγκροτήσουν μια διαφορετική εξέλιξη πολλών ιστορικών διαδικασιών, βασιζόμενοι σε μια διαφορετική εκδοχή πολλών αρχικών γεγονότων και συνθηκών.
Τους απασχολούν ερωτήματα όπως το εξής: ποια θα ήταν η εξέλιξη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και του ελληνοδυτικού κόσμου συνολικότερα εάν η μύτη της Κλεοπάτρας ήταν κοντύτερη; ή ποια θα ήταν η εξέλιξη της Ευρώπης εάν δεν κατάφερνε ο Μωάμεθ ο κατακτητής να εκπορθήσει την Πόλη τον Μάιο του 1453; Ή τι θα συνέβαινε εάν νικούσαν οι Αθηναίοι στον Πελοποννησιακό πόλεμο; (431- 404 π.χ)
Όλες αυτές οι προσπάθειες δεν είναι χωρίς νόημα, γιατί δείχνουν με τον τρόπο τους ότι είναι πολύ πιθανές και ευλογοφανείς διαφορετικές εξελίξεις των ιστορικών διαδικασιών και ότι αυτό που πράγματι συνέβη στο παρελθόν δεν είναι πάρα μόνο μία από τις πολλές δυνατές βαριάντες εκτύλιξης των γεγονότων. Κι αυτό βέβαια έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με την ντετερμινιστική θεώρηση της ιστορίας και των κοινωνικών φαινομένων.
Μετά από αυτές τις σύντομες παρατηρήσεις, προχωρώ εν είδει παιδιάς στην παρουσίαση ενός εναλλακτικού σεναρίου εξέλιξης των πρόσφατων ταραχών.
Φανταστικό σενάριο
Αρχικές συνθήκες, ταυτές : Δολοφονία 15χρονου από τον ειδικό φρουρό, ξεσηκωμός της νεολαίας, ανεξέλεγκτες διαδηλώσεις στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις, ΜΜΕ, κυβέρνηση και κόμματα εχθρικά προς την εξέγερση ή ασθμαίνοντες ουραγοί της και συντονισμένες προσπάθειες εκτόνωσης και ελέγχου της κατάστασης, δηλαδή τα γνωστά.
Βρισκόμαστε στην δεύτερη μέρα των ταραχών και των οδομαχιών, για την ακρίβεια στη νύχτα της. Ώρα 11.15 μ.μ και το κέντρο της Αθήνας συγκλονίζεται από τις ταραχές, τα ΜΑΤ διασκορπισμένα σε διάφορα κεντρικά σημεία παίζουν το γνωστό παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι με τους διαδηλωτές και η κυβέρνηση παραπαίει χωρίς σχέδιο εξόδου από την κρίση.
Στο κτίριο του ΕΜΠ επί της Πατησίων, ως συνήθως είναι ταμπουρωμένοι καμιά 200αριά νοματαίοι. Συνήθεις ύποπτοι, συνήθεις εικόνες.
Όμως στις 11.15 τούτη τη δεύτερη νύχτα των επεισοδίων, στον αύλειο χώρο του ιστορικού κτιρίου βρίσκονται και κάποια άτομα που έχουν διαφορετική άποψη για την χρήση και την αξιοποίηση του χώρου του ΕΜΠ. Πιστεύουν και το διατυπώνουν σαφώς, ότι πρέπει να φτιάξουν επειγόντως ένα ραδιοφωνικό σταθμό που θα αναμεταδίδει διαρκώς ειδήσεις και πληροφορίες, θα καλεί τους πολίτες της Αθήνας να συμπαρασταθούν στους εξεγερμένους επί τη βάσει μιάς συσπείρωσης γύρω από συγκεκριμένα κοινά αιτήματα: κατάργηση των ΜΑΤ, αναδοχή των πολιτικών ευθυνών της κυβέρνησης, ουσιαστική στήριξη του εισοδήματος των πληττομένων από την οικονομική κρίση στρωμάτων με την εκπόνηση ενός προγράμματος αντίστοιχου με αυτού των 28 δις προς τις τράπεζες. Για όλα αυτά να κληθούν εντός του Πολυτεχνείου εκπρόσωποι των κοινωνικών φορέων που συμφωνούν, συνδικαλιστικές ενώσεις, κόμματα, συντονιστικό μαθητών, εκπρόσωποι των καταλήψεων, σε ανοιχτή συνέλευση που θα λάβει τις οριστικές αποφάσεις για την συγκρότηση ενός πανελλαδικού συντονιστικού οργάνου της εξέγερσης που θα διαπραγματευθεί αμέσως με την κυβέρνηση την άμεση υλοποίηση των παραπάνω και τα μέλη του οποίου θα είναι άμεσα ανακλητά και υπόλογα απέναντι στους εντολείς του.
Οι υποστηρικτές αυτής της πρότασης είναι αρχικά περίπου 50 άτομα, ανάμεσα στα 200 που βρίσκονται αυτή τη στιγμή εντός του ιδρύματος. Ανάμεσα στους εκκωφαντικούς ήχους των χειροβομβίδων κρότου-λάμψης, των μολότωφ και στην αποπνικτική ατμόσφαιρα από τα χημικά, φουντώνει μια άγρια λογομαχία στο προαύλιο. Κάποιοι άλλοι λένε ότι αυτά είναι παπαριές, κι ότι εδώ βρίσκονται για να τα βάλουν με τους μπάτσους και να τα κάψουν όλα. Οι 50 επιμένουν, και υποστηρίζουν ότι πρέπει να το συζητήσουν πιο σοβαρά και ότι πρέπει να μπουν στο παιχνίδι και άλλοι άνθρωποι που συμπαθούν την εξέγερση αλλά δεν βλέπουν με καλό μάτι τις καταστροφές. Στο τέλος, συμφωνούν να στείλουν SMS και σε άλλα άτομα που βρίσκονται σε άλλα σημεία για να κατευθυνθούν στο χώρο και να γίνει μια συζήτηση για το όλο θέμα.
Από τα SMS, στα blogs και πάλι πίσω το νέο διαδίδεται σαν αστραπή και σε λιγότερο από μια ώρα εκατοντάδες συρρέουν στους πέριξ δρόμους. Άνθρωποι μεγαλύτερων ηλικιών από προηγούμενες φάσεις του κινήματος αλλά και πιτσιρικάδες που κουράστηκαν να τα σπάνε και θέλουν να ακούσουν και κάτι διαφορετικό.
Ώρα 1.00 τα χαράματα, τρίτη μέρα της εξέγερσης.
Οι δυνάμεις της τάξης αντιλαμβάνονται την αυξανόμενη κίνηση και σαστίζουν. Οι μέσα στο κτίριο έχουν σταματήσει να ρίχνουν αντικείμενα και μολότωφ και οι αστυνομικοί παίρνουν εντολή να αποσυρθούν διακριτικά και να παρακολουθούν από μεγαλύτερη απόσταση τις εξελίξεις. Αυτό δίνει την ευκαιρία στον κόσμο που έχει μαζευτεί να μπει στο Πολυτεχνείο. Μέσα επικρατεί πανδαιμόνιο. Στο τέλος παίρνεται η απόφαση να μπουν όλοι στο αμφιθέατρο Γκίνη για να συζητήσουν την πρόταση.
Αι γενεαί πάσαι μιλάνε, διαφωνούν, τσακώνονται και ω του θαύματος μετά από ψηφοφορία δι ανατάσεως των χειρών γύρω στις τέσσερις τα χαράματα, αποφασίζουν με σχετική πλειοψηφία να βάλουν μπρος το σχέδιο. Μέσα στις επόμενες τρεις ώρες έχει στηθεί ο ραδιοφωνικός σταθμός και στις 8.00 το πρωί αρχίζει τις εκπομπές του.
Οι εκπρόσωποι των κομμάτων της αριστεράς ωρύονται στις τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα: Ποιοι είναι αυτοί που πήραν τέτοιες πρωτοβουλίες, ποιος τους υποκινεί, σε τι αποσκοπούν; Μην ακούτε τους προβοκάτορες. Όμως για κακή τους τύχη ο σταθμός ακούγεται καθαρά στις περισσότερες περιοχές της Αθήνας και εξάλλου οι προσκλήσεις που απευθύνει αναμεταδίδονται από τα κινητά και το Internet. Οι μεγάλες συνδικαλιστικές ομοσπονδίες πιέζονται από μεγάλα κομμάτια της βάσης τους να συνεδριάσουν και να τοποθετηθούν απέναντι στα συγκεκριμένα αιτήματα. Στον φοιτητικό και τον μαθητικό χώρο επικρατεί αναταραχή. Η κυβέρνηση παγωμένη, δεν ξέρει πώς να αντιδράσει.
Ημέρα τέταρτη. Ώρα 10.00 π.μ. Δεκάδες εκπρόσωποι κοινωνικών φορέων, εργατικών κέντρων πολλών κλάδων μισθωτών, ιδίως πρωτοβάθμιων σωματείων και μαθητών και φοιτητών συνωστίζονται στο ΕΜΠ για να εκλέξουν το συντονιστικό όργανο που θα υποβάλει στην κυβέρνηση τα αιτήματα του κινήματος.
Έξω οι διαδηλώσεις συνεχίζονται, τα ΜΑΤ έχουν σκληρύνει την στάση τους και ο κυβενρητικός εκπρόσωπος στο press room καλεί τους πολίτες να κάτσουν στο σπίτι τους και να ακούνε μόνο την υπεύθυνη κυβέρνηση που αντιμετωπίζει μια πρωτόγνωρη επίθεση υποκινούμενη από ξένα ανθελληνικά κέντρα.
Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ένα 20μελές συντονιστικό όργανο είναι γεγονός και τα μέλη του ζητούν άμεση συνάντηση με τον πρωθυπουργό. Ζητούν:
Κατάργηση των ΜΑΤ, μέτρα στήριξης των χαμηλόμισθων εργαζομένων και των ανέργων, αύξηση του συντελεστή φορολόγησης των υψηλών εισοδημάτων στο 45%, αύξηση των δαπανών για την Παιδεία στο 6% του ΑΕΠ, πλήρη ανάληψη της πολιτικής ευθύνης από την κυβέρνηση και παραίτηση του Υπουργού Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης. Ο Πρωθυπουργός αρνείται και επισείει την ενεργοποίηση του άρθρου 11 του Συντάγματος. Από κοντά και ο ΛΑΟΣ. Στους δρόμους οι διαδηλώσεις συνεχίζονται και μαζικοποιούνται. Η αριστερά αλλάζει το βιολί και ακολουθεί απρόθυμα ενώ παράλληλα διατυπώνει φαρμακερές υπόνοιες για τους ανθρώπους που στελεχώνουν την συντονιστική επιτροπή.
Σε όλη την Αθήνα και τις μεγάλες επαρχιακές πόλεις πολλοί ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν καταληφθεί από τους εργαζομένους τους και άλλους τοπικούς φορείς και έχουν μετεξελιχθεί σε όργανα του κινήματος.
Ημέρα Πέμπτη, η επιτροπή έχει διευρυνθεί και με εκπροσώπους και άλλων φορέων που ενισχύουν τις γραμμές του κινήματος. Στην άρνηση της κυβέρνησης να τους δεχθεί και να συνομιλήσει μαζί τους, ριζοσπαστικοποιούνται ακόμη περισσότερο και ζητούν……. Ξυπνάω μπροστά στην τηλεόραση από τις αγριοφωνάρες του Τράγκα και του Τριανταφυλλόπουλου. Αναρωτιέμαι. Είναι τόσο φανταστικό λοιπόν το φανταστικό μου σενάριο; Ή μήπως όχι; Ο μεγάλος Άγγλος ποιητής Ουίλιαμ Μπλαίηκ το είχε πει: ΄΄Αυτό που είναι σήμερα πραγματικό, κάποιος το είχε κάποτε μόνο ονειρευτεί΄΄.
Δευτέρα 15 Δεκεμβρίου 2008
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΤΙΘΕΣΗΣ ΙΔΙΩΤΩΝ-ΠΟΛΙΤΩΝ
΄΄Ένι τε τοις αυτοίς επιμέλεια οικείων άμα και πολιτικών. Και ετέροις τετραμμένοις προς έτερα έργα γνώναι τα πολιτικά μη ενδεώς΄΄ (Θουκυδίδης, Επιτάφιος)
(=Και μπορούν οι Αθηναίοι πολίτες να φροντίζουν ταυτοχρόνως και τις προσωπικές τους υποθέσεις και αυτές που αφορούν στο κοινωνικό σύνολο. Και όσοι είναι απασχολημένοι με άλλες υποθέσεις μπορούν να έχουν επαρκή γνώση των πολιτικών ζητημάτων).
Πως γινόταν μπορετό σε ένα καθεστώς που υπήρχε δυόμιση χιλιάδες χρόνια πριν να συμβαίνει κάτι τέτοιο; Η ταυτόχρονη επιμέλεια οικείων και πολιτικών υποθέσεων, φαντάζει σήμερα ανεπίτευκτη για να μην πω ότι θεωρείται και αντιφατική.
Για την νεωτερική αντίληψη οι βασικές διχοτομίες είναι άτομο/κοινωνία και ιδιωτική/δημόσια σφαίρα ενώ για την αντίληψη των αρχαίων Αθηναίων, ιδίως αυτών της περιόδου στην οποία αναφέρεται ο Θουκυδίδης, δεν υφίστανται τέτοιες διχασμοί.
Το άτομο είναι δημιούργημα της κοινωνίας και είναι δεμένο με ακατάλυτους δεσμούς με αυτήν σε τέτοιο βαθμό που θεωρείται αδιανόητη οποιαδήποτε ουσιολογική του σύλληψη σε αντίθεση με το κοινωνικό σύνολο εντός του οποίου γεννήθηκε, ανατράφηκε και ζεί. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει αντίληψη και αίσθηση ενός ιδιωτικού χώρου-ο οίκος, οι διαπροσωπικές σχέσεις, κλπ- και ενός δημόσιου χώρου, όπως η συνέλευση του Δήμου, η ανάληψη δημόσιων λειτουργημάτων, η στράτευση για την υπεράσπιση της πατρίδας κλπ, αλλά ότι αυτές οι δύο σφαίρες αντιμετωπίζονται ως συγκοινωνούντα δοχεία και απόλυτα αλληλοεξαρτώμενες ζώνες εκδίπλωσης της ύπαρξης του Αθηναίου πολίτη. Θα πρέπει ο μελετητής να κατέβει στα χρόνια της παρακμής της αθηναϊκής δημοκρατίας για να αρχίσει να συναντά ιδέες, συμπεριφορές και αντιλήψεις που διατυπώνουν και εγκαθιδρύουν μια σχέση έντασης, ακόμη και ακραίας, του ατόμου με την πόλη του.
Ο σημερινός ενήμερος, πολιτικοποιημένος πολίτης, πρέπει να διαβάζει σε καθημερινή βάση πολλές εφημερίδες, να έχει επαφές και γνωριμίες με άτομα που βρίσκονται στην κορυφή της γραφειοκρατικής πυραμίδας, και να διαθέτει πολύ ελεύθερο χρόνο για να μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει μια επαρκή πληροφόρηση των πολιτικών και κοινωνικών ζητημάτων. Κι αυτό ισχύει για μια πολύ μικρή μερίδα των πολιτών των σύγχρονων ΄΄αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών΄΄. Οι περισσότεροι πλέουν σε βαθιά μεσάνυχτα, ροχαλίζοντας ξαπλωμένοι στους καναπέδες της παραπληροφόρησης.
Αλλά κι αυτοί οι λίγοι υπερ-ενημερωμένοι πολίτες απέχουν παρασσάγγας από τους αντίστοιχους αθηναίους πολίτες του 5ου και 4ου π.χ αιώνα. Διότι εκείνοι δεν συζητούσαν απλά στην αγορά και στα συμπόσια για τα γενικότερα προβλήματα που απασχολούσαν την κοινωνία τους , αλλά συμμετείχαν ενεργά στην λήψη των αποφάσεων, και εναλλάσσονταν στα δημόσια λειτουργήματα δηλ. ασκούσαν οι ίδιοι την πολιτική εξουσία και έτσι κατάφερναν να γνωρίζουν σε βάθος όλα τα ζητήματα και τα dessous της λειτουργίας της πόλης τους.
Ο σύγχρονος ΄΄ιδιώτης-πολίτης΄΄ το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να αποφασίζει κάθε τέσσερα χρόνια για το ποιοι θα αποφασίζουν γι αυτόν και καμιά φορά όταν οι εκπρόσωποί του τα κάνουν όλα μπάχαλο να ξεσπάει σε απεγνωσμένες και καταστροφικές εξεγέρσεις, από τις οποίες αποσύρεται εν συνεχεία για να ξανασωριαστεί στον καναπέ του μέχρι το επόμενο αδιέξοδο ξέσπασμα.
Πρόκειται για φαύλο κύκλο από τον οποίο δεν μπορούμε να εξέλθουμε παρά μόνο εάν επέλθει αλλαγή στην ουσιώδη για το νεώτερο φαντασιακό αντίληψη, παράλογη και αντιφατική από όπου και να την εξετάσεις, ότι αυτοί που ξέρουν κυβερνούν κι εμείς τους ελέγχουμε περιοδικά.
(=Και μπορούν οι Αθηναίοι πολίτες να φροντίζουν ταυτοχρόνως και τις προσωπικές τους υποθέσεις και αυτές που αφορούν στο κοινωνικό σύνολο. Και όσοι είναι απασχολημένοι με άλλες υποθέσεις μπορούν να έχουν επαρκή γνώση των πολιτικών ζητημάτων).
Πως γινόταν μπορετό σε ένα καθεστώς που υπήρχε δυόμιση χιλιάδες χρόνια πριν να συμβαίνει κάτι τέτοιο; Η ταυτόχρονη επιμέλεια οικείων και πολιτικών υποθέσεων, φαντάζει σήμερα ανεπίτευκτη για να μην πω ότι θεωρείται και αντιφατική.
Για την νεωτερική αντίληψη οι βασικές διχοτομίες είναι άτομο/κοινωνία και ιδιωτική/δημόσια σφαίρα ενώ για την αντίληψη των αρχαίων Αθηναίων, ιδίως αυτών της περιόδου στην οποία αναφέρεται ο Θουκυδίδης, δεν υφίστανται τέτοιες διχασμοί.
Το άτομο είναι δημιούργημα της κοινωνίας και είναι δεμένο με ακατάλυτους δεσμούς με αυτήν σε τέτοιο βαθμό που θεωρείται αδιανόητη οποιαδήποτε ουσιολογική του σύλληψη σε αντίθεση με το κοινωνικό σύνολο εντός του οποίου γεννήθηκε, ανατράφηκε και ζεί. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει αντίληψη και αίσθηση ενός ιδιωτικού χώρου-ο οίκος, οι διαπροσωπικές σχέσεις, κλπ- και ενός δημόσιου χώρου, όπως η συνέλευση του Δήμου, η ανάληψη δημόσιων λειτουργημάτων, η στράτευση για την υπεράσπιση της πατρίδας κλπ, αλλά ότι αυτές οι δύο σφαίρες αντιμετωπίζονται ως συγκοινωνούντα δοχεία και απόλυτα αλληλοεξαρτώμενες ζώνες εκδίπλωσης της ύπαρξης του Αθηναίου πολίτη. Θα πρέπει ο μελετητής να κατέβει στα χρόνια της παρακμής της αθηναϊκής δημοκρατίας για να αρχίσει να συναντά ιδέες, συμπεριφορές και αντιλήψεις που διατυπώνουν και εγκαθιδρύουν μια σχέση έντασης, ακόμη και ακραίας, του ατόμου με την πόλη του.
Ο σημερινός ενήμερος, πολιτικοποιημένος πολίτης, πρέπει να διαβάζει σε καθημερινή βάση πολλές εφημερίδες, να έχει επαφές και γνωριμίες με άτομα που βρίσκονται στην κορυφή της γραφειοκρατικής πυραμίδας, και να διαθέτει πολύ ελεύθερο χρόνο για να μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει μια επαρκή πληροφόρηση των πολιτικών και κοινωνικών ζητημάτων. Κι αυτό ισχύει για μια πολύ μικρή μερίδα των πολιτών των σύγχρονων ΄΄αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών΄΄. Οι περισσότεροι πλέουν σε βαθιά μεσάνυχτα, ροχαλίζοντας ξαπλωμένοι στους καναπέδες της παραπληροφόρησης.
Αλλά κι αυτοί οι λίγοι υπερ-ενημερωμένοι πολίτες απέχουν παρασσάγγας από τους αντίστοιχους αθηναίους πολίτες του 5ου και 4ου π.χ αιώνα. Διότι εκείνοι δεν συζητούσαν απλά στην αγορά και στα συμπόσια για τα γενικότερα προβλήματα που απασχολούσαν την κοινωνία τους , αλλά συμμετείχαν ενεργά στην λήψη των αποφάσεων, και εναλλάσσονταν στα δημόσια λειτουργήματα δηλ. ασκούσαν οι ίδιοι την πολιτική εξουσία και έτσι κατάφερναν να γνωρίζουν σε βάθος όλα τα ζητήματα και τα dessous της λειτουργίας της πόλης τους.
Ο σύγχρονος ΄΄ιδιώτης-πολίτης΄΄ το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να αποφασίζει κάθε τέσσερα χρόνια για το ποιοι θα αποφασίζουν γι αυτόν και καμιά φορά όταν οι εκπρόσωποί του τα κάνουν όλα μπάχαλο να ξεσπάει σε απεγνωσμένες και καταστροφικές εξεγέρσεις, από τις οποίες αποσύρεται εν συνεχεία για να ξανασωριαστεί στον καναπέ του μέχρι το επόμενο αδιέξοδο ξέσπασμα.
Πρόκειται για φαύλο κύκλο από τον οποίο δεν μπορούμε να εξέλθουμε παρά μόνο εάν επέλθει αλλαγή στην ουσιώδη για το νεώτερο φαντασιακό αντίληψη, παράλογη και αντιφατική από όπου και να την εξετάσεις, ότι αυτοί που ξέρουν κυβερνούν κι εμείς τους ελέγχουμε περιοδικά.
Τρέχουσες εξελίξεις και η διατήρηση του ελληνικού πολιτικού κατεστημένου.
Για μια ακόμα φορά ένα αυθόρμητο λαϊκό ξέσπασμα αντί να προκαλέσει ρωγμές στα θεμέλια του ελληνικού δικομματικού κατεστημένου, καταλήγει να βαίνει υπέρ του, συνεπικουρούμενο από τα γνωστά-άγνωστα τσιράκια των Μ.Μ.Ε. Για την κατάληξη αυτή δε φταίει μόνο η προπαγάνδα των Μ.Μ.Ε. που παρουσιάζει τον κατεστραμμένο περιπτερά. Μερίδιο ευθύνης έχει και η αριστερά με τα αλληλοκαρφώματα, χάριν πολιτικών σκοπιμοτήτων.
Εκεί που η νεολαία αηδιασμένη από τον οχετό της εξουσίας, τη διαφθορά και το μέλλον που έχουν σχεδιάσει για αυτούς χωρίς να τους ρωτήσουν, βγαίνει στο δρόμο, με αφορμή τη δολοφονία ενός παιδιού από ένα μπάτσο. Είναι πιθανό σε μία τέτοια μαζική αντίδραση να σημειωθούν και κάποιας μικρής έκτασης επεισόδια, ίσως και έκτροπα. Αντί ωστόσο αυτά να απομονωθούν γίνονται αφορμή αλληλοκαρφωμάτων. Αρχίζει η εκατέρωθεν εκτόξευση πυρών από διαφορετικά μέρη της αριστεράς που ποτέ δεν κατάλαβα πόσο αγεφύρωτες είναι οι διαφορές τους. Η Παπαρήγα τα βάζει με τον Αλαβάνο και τους αντιεξουσιαστές. Οι ΣΥΡΙΖαιοι τα χώνουν στην Παπαρήγα. Πέφτουν ακριβώς στην παγίδα που τους έχουν στήσει το πολιτικο-οικονομικό κατεστημένο και τα τηλεοπτικά φερέφωνα τους.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ο Καραμανλής περνάει σχεδόν αλώβητος από την κρίση, μάλιστα κάνει και την πολιτική του σπέκουλα με τα γνωστά πλέον δανειάκια που χορηγεί «άμεσα» στους κουκουλοφοροπληκτους. Ο Γιωργάκης από την άλλη γίνεται ο καταλληλότερος και ετοιμάζεται να πάρει τη σκυτάλη.
Συγχαρητήρια σύντροφοι!
Κυριακή 14 Δεκεμβρίου 2008
ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ (2)
"Οι νέοι είναι γεμάτοι επιθυμίες στους χαρακτήρες τους και μπορούν να πραγματοποιούν όσα τυχόν επιθυμήσουν. […] Και οργίζονται και παραφέρονται εύκολα και παρασύρονται απ’ την οργή τους και δεν μπορούν να συγκρατήσουν τον θυμό τους, γιατί δεν ανέχονται να τους περιφρονούν, επειδή αγαπούν τις τιμές και αγανακτούν, αν νομίζουν πως αδικούνται».
Αριστοτέλης - Ρητορική
Αριστοτέλης - Ρητορική
Τετάρτη 10 Δεκεμβρίου 2008
ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Λος Άντζελες(1992), Παρίσι(2006), Αθήνα(2008): Οι βάρβαροι δείχνουν τα δόντια τους.
Τυπολογία των γεγονότων : 1) Με αφορμή την δολοφονία ενός νεαρού από αστυνομικές δυνάμεις, 2) ακολουθούν εκτεταμένες ταραχές που διαρκούν από λίγες έως πολλές ημέρες, 3) που είναι ανεξέλεγκτες από όλες τις μεγάλες ή μικρές πολιτικές δυνάμεις, 4) χαρακτηρίζονται από μεγάλη μαζικότητα και βιαιότητα, 5)Το κύριο υποκείμενο των εξεγέρσεων αυτών είναι νέοι και περιθωριοποιημένα στρώματα της κοινωνίας, 6) μετά από τα πρώτα ένα ή δύο 24ωρα των ταραχών κυβέρνηση και ΜΜΕ(έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης) ποντάρουν στον φόβο και την ανασφάλεια των νοικοκυραίων, 7)σιγά-σιγά καταφέρνει το κράτος με τους μηχανισμούς του να ανακτήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων, και τέλος 8)οι εξεγερμένοι αποσύρονται από την σκηνή και τα επεισόδια σταματούν το ίδιο ξαφνικά και απροσδόκητα όπως ξεκίνησαν.
Από την πλευρά των εξεγερμένων, υπάρχουν δύο στοιχεία που χρήζουν ιδιαίτερης ανάλυσης: 1)Αδυνατούν να ξεπεράσουν το επίπεδο της καταστροφικής βίας-μολότοφ, σπασίματα, φωτιές, λεηλασία, οδομαχίες με τις αστυνομικές δυνάμεις, 2) αδυνατούν κατά τη διάρκεια της εξέλιξης των γεγονότων να αποκαταστήσουν επαφές με άλλα στρώματα της κοινωνίας, ιδίως με αυτά των μισθωτών και μικρομεσαίων κοινωνικών τάξεων.
Το πρώτο, είναι και το πλέον σημαντικό. Όλα δείχνουν ως εάν να υπάρχει μια ενδιάθετη ροπή προς την ολοκλήρωση της δράσης με την δραστηριότητα αποδόμησης της βιτρίνας και πυρπόλησης της ύλης του αστεακού χώρου. Από την στιγμή που η δράση δαπανά ικανές ενεργειακές ποσότητες στη κατεδάφιση και στην πυρπόληση υλικών αντικειμένων, καταλαγιάζει και αποσύρεται.
Είναι νομοτελειακά αναπότρεπτη μια τέτοια εξέλιξη; Υπάρχουν δύο μεγάλα αντιπαραδείγματα στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα Η ουγγρική εξέγερση του ’56 και η εξέγερση του παρισινού Μάη του ΄68. Και στις δύο περιπτώσεις εμφανίζονται αιτήματα, ιδέες, θεσμοί, επιθυμία και μερική πραγμάτωση της αναδιοργάνωσης της κοινωνίας σε νέες βάσεις. Εργατικά συμβούλια και αυτοδιαχείριση , διεύρυνση των δημοκρατικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, λαϊκές συνελεύσεις βάσεις, εκδοτική δραστηριότητα κλπ,κλπ. Αλλά και σε αυτές τις περιπτώσεις η μεγάλη παλίρροια της συμμετοχής δίνει κάποια στιγμή την θέση της στην άμπωτη της παραίτησης και της απόσυρσης στον ιδιωτικό χώρο, οπότε και επανακτά την πρωτοβουλία και τον έλεγχο το προηγούμενο καθεστώς, προχωρώντας βέβαια στα αναγκαία μπαλώματα και προσαρμογές.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Παραδοσιακή, μαρξιστικού-λενινιστικού τύπου, απάντηση: Γιατί δεν υπάρχει επαναστατικό όργανο που θα καθοδηγήσει τις ανοργάνωτες μάζες, θα τις πλαισιώσει
και θα τους δώσει στόχο και προσανατολισμό.
Άλλη απάντηση: Kάθε εξέγερση καθώς προχωρά πρέπει, επί ποινή αφανισμού της, να εγκαθιδρύει νέους θεσμούς που θα διασφαλίζουν την συμμετοχή του μεγαλύτερου δυνατού τμήματος της κοινωνίας στη λήψη των αποφάσεων. Αυτό δεν προϋποθέτει καμία αντίληψη κεντρικού, καθοδηγητικού οργάνου, παρά μόνο την ευρύτερη δυνατή συνεννόηση και επικοινωνία που μπορεί να εξασφαλιστεί σε επίπεδο θετικών δράσεων και πρωτοβουλιών.
Η στείρα άρνηση, απομονώνει τους φορείς της και τους οδηγεί στην αποσύνθεση.
Η άρνηση, παρότι αναγκαία, δεν επαρκεί.
Πως αυτό το πράγμα θα επικοινωνηθεί στους νέους βαρβάρους;
Δεν έχω την απάντηση
Τυπολογία των γεγονότων : 1) Με αφορμή την δολοφονία ενός νεαρού από αστυνομικές δυνάμεις, 2) ακολουθούν εκτεταμένες ταραχές που διαρκούν από λίγες έως πολλές ημέρες, 3) που είναι ανεξέλεγκτες από όλες τις μεγάλες ή μικρές πολιτικές δυνάμεις, 4) χαρακτηρίζονται από μεγάλη μαζικότητα και βιαιότητα, 5)Το κύριο υποκείμενο των εξεγέρσεων αυτών είναι νέοι και περιθωριοποιημένα στρώματα της κοινωνίας, 6) μετά από τα πρώτα ένα ή δύο 24ωρα των ταραχών κυβέρνηση και ΜΜΕ(έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης) ποντάρουν στον φόβο και την ανασφάλεια των νοικοκυραίων, 7)σιγά-σιγά καταφέρνει το κράτος με τους μηχανισμούς του να ανακτήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων, και τέλος 8)οι εξεγερμένοι αποσύρονται από την σκηνή και τα επεισόδια σταματούν το ίδιο ξαφνικά και απροσδόκητα όπως ξεκίνησαν.
Από την πλευρά των εξεγερμένων, υπάρχουν δύο στοιχεία που χρήζουν ιδιαίτερης ανάλυσης: 1)Αδυνατούν να ξεπεράσουν το επίπεδο της καταστροφικής βίας-μολότοφ, σπασίματα, φωτιές, λεηλασία, οδομαχίες με τις αστυνομικές δυνάμεις, 2) αδυνατούν κατά τη διάρκεια της εξέλιξης των γεγονότων να αποκαταστήσουν επαφές με άλλα στρώματα της κοινωνίας, ιδίως με αυτά των μισθωτών και μικρομεσαίων κοινωνικών τάξεων.
Το πρώτο, είναι και το πλέον σημαντικό. Όλα δείχνουν ως εάν να υπάρχει μια ενδιάθετη ροπή προς την ολοκλήρωση της δράσης με την δραστηριότητα αποδόμησης της βιτρίνας και πυρπόλησης της ύλης του αστεακού χώρου. Από την στιγμή που η δράση δαπανά ικανές ενεργειακές ποσότητες στη κατεδάφιση και στην πυρπόληση υλικών αντικειμένων, καταλαγιάζει και αποσύρεται.
Είναι νομοτελειακά αναπότρεπτη μια τέτοια εξέλιξη; Υπάρχουν δύο μεγάλα αντιπαραδείγματα στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα Η ουγγρική εξέγερση του ’56 και η εξέγερση του παρισινού Μάη του ΄68. Και στις δύο περιπτώσεις εμφανίζονται αιτήματα, ιδέες, θεσμοί, επιθυμία και μερική πραγμάτωση της αναδιοργάνωσης της κοινωνίας σε νέες βάσεις. Εργατικά συμβούλια και αυτοδιαχείριση , διεύρυνση των δημοκρατικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, λαϊκές συνελεύσεις βάσεις, εκδοτική δραστηριότητα κλπ,κλπ. Αλλά και σε αυτές τις περιπτώσεις η μεγάλη παλίρροια της συμμετοχής δίνει κάποια στιγμή την θέση της στην άμπωτη της παραίτησης και της απόσυρσης στον ιδιωτικό χώρο, οπότε και επανακτά την πρωτοβουλία και τον έλεγχο το προηγούμενο καθεστώς, προχωρώντας βέβαια στα αναγκαία μπαλώματα και προσαρμογές.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Παραδοσιακή, μαρξιστικού-λενινιστικού τύπου, απάντηση: Γιατί δεν υπάρχει επαναστατικό όργανο που θα καθοδηγήσει τις ανοργάνωτες μάζες, θα τις πλαισιώσει
και θα τους δώσει στόχο και προσανατολισμό.
Άλλη απάντηση: Kάθε εξέγερση καθώς προχωρά πρέπει, επί ποινή αφανισμού της, να εγκαθιδρύει νέους θεσμούς που θα διασφαλίζουν την συμμετοχή του μεγαλύτερου δυνατού τμήματος της κοινωνίας στη λήψη των αποφάσεων. Αυτό δεν προϋποθέτει καμία αντίληψη κεντρικού, καθοδηγητικού οργάνου, παρά μόνο την ευρύτερη δυνατή συνεννόηση και επικοινωνία που μπορεί να εξασφαλιστεί σε επίπεδο θετικών δράσεων και πρωτοβουλιών.
Η στείρα άρνηση, απομονώνει τους φορείς της και τους οδηγεί στην αποσύνθεση.
Η άρνηση, παρότι αναγκαία, δεν επαρκεί.
Πως αυτό το πράγμα θα επικοινωνηθεί στους νέους βαρβάρους;
Δεν έχω την απάντηση
Παρασκευή 21 Νοεμβρίου 2008
ΟΙ ΒΑΘΥΤΕΡΕΣ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΕΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΜΠΟΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ
Η παραχώρηση στεγαστικών δανείων από αμερικανικές τράπεζες και η αδυναμία των δανειοληπτών να τα αποπληρώσουν αποκάλυψε ότι οι τράπεζες δεν είχαν το απαιτούμενο κεφαλαιακό απόθεμα για να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Για να ξεπεράσουν το πρόβλημα ρευστότητάς τους, οι τράπεζες παραχώρησαν ομόλογα με ευνοϊκούς όρους σε επενδυτικές τράπεζες, μεταθέτοντας ουσιαστικά σε αυτές το πρόβλημα της αφερεγγυότητας των δανειοληπτών τους. Αυτές, με τη σειρά τους, «τιτλοποίησαν» τα δάνεια των τοπικών τραπεζών, δημιουργώντας με αυτά πιστωτικά παράγωγα, τα οποία πούλησαν σε άλλα ιδρύματα (τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία κ.λπ.) ή ιδιώτες. Η «πυραμίδα» αυτή δεν άργησε ασφαλώς να καταρρεύσει και να αποκαλυφθεί το γεγονός ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει το χαρακτήρα της φούσκας. Τα παράγωγα που δημιούργησαν οι μεγάλες επενδυτικές τράπεζες ονομάστηκαν «τοξικά», καθώς βασίζονταν στα πακεταρισμένα δάνεια υψηλού ρίσκου που είχαν δώσει οι τοπικές τράπεζες.
Αυτό που για εμάς έχει σημασία είναι, όχι τόσο να περιγράψουμε τις οικονομικές πλευρές ή συνέπειες του φαινομένου, αλλά να δούμε την ευρύτερη κοινωνική ή κοινωνιολογική του σημασία και πιο συγκεκριμένα τις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις του· αυτό, με άλλα λόγια, που μας δείχνει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται και συμπεριφέρονται σήμερα τα άτομα, τόσο σε επίπεδο διεύθυνσης και διαχείρισης της κοινωνίας, όσο και σε επίπεδο ατομικής ζωής. Πιστεύουμε ότι ο τρόπος με τον οποίο έχει νόημα να προσεγγίζουμε τα οικονομικά φαινόμενα είναι αυτός της οικονομικής ανθρωπολογίας. Μόνο εξεταζόμενα σε συνάρτηση με τις εξελίξεις στις υπόλοιπες κοινωνικές σφαίρες (πολιτική, κουλτούρα κ.λπ.) μπορούν να γίνουν κατανοητά.
Βάσει αυτών των αρχών πρέπει να πούμε ότι η σημερινή κρίση δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και ανθρωπολογική. Οι δύο παράγοντες που την προκάλεσαν (η γενίκευση του εύκολου και ριψοκίνδυνου δανεισμού και η αποχαλίνωση των χρηματαγορών, που επέτρεψε το πακετάρισμα των δανείων και την κερδοσκοπία με τα παράγωγα) αποτελούν χαρακτηριστική έκφραση του τύπου ανθρώπου που παράγει ο σημερινός καπιταλισμός. Βασικό χαρακτηριστικό αυτού του τύπου είναι η ανευθυνότητα.
Εν προκειμένω αυτή η ανευθυνότητα εκφράστηκε σε δύο επίπεδα: πρώτον, στο επίπεδο της κατανάλωσης, με τους καταναλωτές, συχνά από χαμηλά εισοδήματα (μειονότητες κ.λπ.), οι οποίοι, στα πλαίσια της γενικής επιτρεπτικότητας και ανευθυνότητας, αφέθηκαν να δελεαστούν απ’ τους ευνοϊκότατους όρους των τραπεζών και πήραν δάνεια τα οποία γνώριζαν ότι δε θα μπορούσαν να αποπληρώσουν (αφού οι μηνιαίες δόσεις ξεπερνούσαν το μισθό τους)∙ δεύτερον, στο επίπεδο της οικονομικής διαχείρισης, όπου, από τη μια μεριά, το κράτος και η Κεντρική Τράπεζα ενθάρρυναν με κάθε τρόπο τον επικίνδυνο δανεισμό, χωρίς, την ίδια στιγμή, να επιβάλλουν την παραμικρή ρύθμιση στις χρηματαγορές, και οι γιάπι κι οι διευθυντές των μεγάλων τραπεζών, απ’ την άλλη, που μέσα στη γενική ανευθυνότητα και αφελή αισιοδοξία τους έκαναν ριψοκίνδυνα κερδοσκοπικά παιχνίδια με τα ιδιαιτέρως πολύπλοκα παράγωγα. Μόνο ο σημερινός τύπος ανθρώπου θα μπορούσε να επιτρέψει τόση ανευθυνότητα και διοικητική προχειρότητα μαζεμένη.
Γιατί όμως ο δανειολήπτης παίρνει ένα δάνειο που δε μπορεί να αποπληρώσει; Γιατί θέλει να καταναλώνει περισσότερα απ’ όσα κερδίζει;
Υποθέτουμε, εν πάση περιπτώσει, ότι ένας βασικός, ίσως ο βασικότερος λόγος που παίρνει κάποιος δάνειο είναι για να ικανοποιήσει τις καταναλωτικές του ανάγκες .
Με άλλα λόγια για να μπορέσει να καλύψει διά του καταναλωτισμού το κενό νοήματος που του προκαλεί η μεταμοντέρνα κοινωνία, το ολοκληρωτικό δηλαδή άδειασμα της ζωής του από κάθε περιεχόμενο, από κάθε τι που θα μπορούσε να του επιτρέψει να δοθεί ή να αφιερωθεί με πάθος. Ασφαλώς, όπως είναι γνωστό το κενό αυτό δεν καλύπτεται απλά από τον καταναλωτισμό, μιας και αυτός αδυνατεί εκ των πραγμάτων, να απαντήσει στα βαθιά υπαρξιακά προβλήματα που θέτει το ζήτημα του νοήματος που μια κοινωνία δίνει στα μέλη της για να μπορέσουν αυτά να μετουσιώσουν τις ματαιωμένες επιθυμίες τους. Η ψευδαίσθηση ότι ο καταναλωτισμός μπορεί να προσφέρει κάτι σε αυτή την κατάσταση φτάνει στα όριά της με τη διαπίστωση ότι αυτό που μπορεί να προσφέρει η κατανάλωση και η χρονοβόρα ενασχόληση με την απόκτηση των χρημάτων που αυτή απαιτεί, είναι η απλή αποστροφή του βλέμματος από το πρόβλημα του κενού νοήματος, δηλαδή του γεγονότος ότι η ζωή των ατόμων έχει χάσει κάθε σχεδόν νόημα, πράγμα που συνιστά το πιο περίπλοκο και δυσεπίλυτο ζητήμα των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών. Στη περίπτωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης μιλάμε κατεξοχήν για δάνεια που ανταποκρίνονταν σε καταναλωτικές ανάγκες. Διότι ακόμα και τα δάνεια που δόθηκαν στα φτωχότερα στρώματα ήταν έτσι οργανωμένα ώστε, και στην περίπτωση ακόμα που ο δανειολήπτης στόχευε απλώς στην έξοδο από μια κατάσταση σχετικής ανέχειας, εν τέλει τον εισήγαγαν στη λογική της προσπάθειας ανόδου στην ιεραρχία του καταναλωτικού στάτους. Πράγμα που φαίνεται κι απ’ το είδος των κατοικιών που κατασχέθηκαν. Συνεπώς, μια βασική συνιστώσα του προβλήματος είναι ο καταναλωτισμός, το γεγονός ότι, αφενός, ο καπιταλισμός έχει αναπτύξει τον τύπο εκείνο του ανθρώπου που ζει για να καταναλώνει, χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες και, αφετέρου, ότι η προσφορά της αφειδούς κατανάλωσης είναι το μόνο στο οποίο μπορεί να στηριχτεί το σύστημα, αφού έχει καταστρέψει τις αξίες και τις κοινωνικές παραστάσεις, οδηγώντας στη γενικευμένη ασημαντότητα.
Το γεγονός δείχνει μια σημαντική ανευθυνότητα των ανθρώπων απέναντι στις στοιχειώδεις υποχρεώσεις τους, ακόμα κι αν αυτές καθορίζονται από το ληστρικό τρόπο με τον οποίο τους συμπεριφέρονται οι τράπεζες. Γιατί κανένας απ’ αυτούς δε μιλάει για την ανάγκη περιορισμού του ποσοστού κέρδους των τραπεζών, ούτε καν ψηφίζει τα κόμματα που υποστηρίζουν τέτοιες παρεμβατικές πολιτικές. Οι άνθρωποι είναι ανεύθυνοι απέναντι στα πάντα. Ακόμα και απέναντι σ’ αυτό που τους βασανίζει καθημερινά, τη δόση του δανείου. Είναι γνωστό ότι η δημιουργία της πίστωσης απ’ τον καπιταλισμό προώθησε σε ουσιώδη βαθμό την ηδονοθηρία και την έλλειψη υπευθυνότητας που χαρακτηρίζουν τις σημερινές επιτρεπτικές κοινωνίες. Λογικό: όταν ο άλλος δε βλέπει άμεσα, χειροπιαστά, το χρήμα που ξοδεύει, το σκορπάει δίχως πολλή σκέψη. Σήμερα ισχύει το ΄΄σου δίνουμε χρήμα για να καλύψεις, ανώδυνα, τα αποτελέσματα της προηγούμενης ανευθυνότητάς σου΄΄.
Μέσα στο πνεύμα αυτό, όλοι σπεύδουν να πάρουν τα δάνεια τους και κατόπιν δουλεύουν σαν είλωτες για να τα ξεπληρώσουν. Γιατί τα χρέη στις τράπεζες συνιστούν ένα σύγχρονο είδος δουλοπαροικίας. Και στο τέλος δεν αισθάνονται ούτε είναι ικανοί να ανταποκριθούν είτε στη δόση του δανείου είτε σε έναν υποτιθέμενο πολιτικό και κοινωνικό αγώνα που απαιτείται για να μη γίνονται οι ίδιοι είλωτες των τραπεζών. Πού πήγε η ορθολογικότητα κύριε οικονομολόγε;
Παλιά οι τραπεζίτες έδιναν δάνεια σε ανθρώπους αξιόπιστους και προσδοκούσαν λογικά κέρδη- τόσο λογικά, που οι τράπεζες νέου τύπου (βλέπε π.χ Λίμαν Μπράδερς) τα αντιμετώπιζαν περιφρονητικά.
Την τωρινή κατάληξη οι τραπεζίτες παλιάς κοπής θα την είχαν προβλέψει με ευκολία.
Ας περάσουμε στο δεύτερο και στο τρίτο στάδιο της κρίσης, στη διπλή απάτη των τραπεζών που απόλυτα αποχαλινωμένες από το άνευ όρων κυνήγι του κέρδους και την απληστία τους, δανείζουν με μεγάλη ευκολία ελπίζοντας ότι θα δώσουν στον ίδιο δανειολήπτη και δεύτερο δάνειο που θα ξεπληρώσει το πρώτο και τρίτο που θα ξεπληρώσει το δεύτερο κ.λπ. Και θεωρούν ότι η μπλόφα θα συνεχίζεται επ’ άπειρον μιας και το ταμείο δε θα ξεμείνει ποτέ. Αλλά και όταν ξεμείνει μεταβιβάζουν τα φέσια, τιτλοποιημένα στους «μεγάλους αδελφούς» του καπιταλιστικού συστήματος, τις μεγάλες τράπεζες, λες και δεν ξέρουν ότι η απάτη αυτή μπορεί να οδηγήσει το σύστημα σε κατάρρευση. Δεν πρόκειται απλά για έναν «ανορθολογισμό» του καπιταλισμού, πρόκειται για το δομικό χρακτηριστικό ενός συστήματος που λειτουργεί πέρα από κάθε υποτιθέμενη ορθολογικότητα, ειδικά στη σημερινή, νεοφιλελεύθερη απορρύθμισή του. Η βασική αρχή δεν είναι πλέον η «ανάπτυξη» ή η «πρόοδος» (αφού έχουν καταρρεύσει κι αυτές, ως ιδεολογίες, αν και όχι ως πρακτικές, μέσα στα πλαίσια της γενικής αποσύνθεσης των σημερινών καθεστώτων), αλλά το πώς θ’ αρπάξουμε πιο πολλά. Χωρίς κανένα κανόνα. Με κάθε κόστος, ακόμα και μ’ αυτό της κατάρρευσης του συστήματος που μας εκτρέφει, δηλαδή του ίδιου του καπιταλισμού. Το χρήμα είναι η υπέρτατη «αξία» της κοινωνίας χωρίς αξίες. Οι τύποι του «αυτοδημιούργητου», εργατικού πουριτανού όπως επίσης και του «δημιουργικού» επιχειρηματία είναι παρελθόν. Ζούμε στην εποχή του επιχειρηματία γκάνγκστερ. Αλλά ζούμε και στην εποχή του ανθρώπου μικρο-γκάνγκστερ, όπου ο αμοραλισμός αποτελεί τον κανόνα. Ποιόν ενδιαφέρει στ’ αλήθεια το οικολογικό κραχ που θα συμβεί σε 20 μόλις χρόνια; Κανέναν. Εκτός βέβαια απ’ τους μεγαλο-«οικολόγους» τύπου Αλ Γκορ. Ποιόν ενδιαφέρει στ’ αλήθεια αν η οικονομική ευμάρεια, η ανάπτυξη και η απληστία της Δύσης, αλλά όχι μόνο (ας μην ξεχνάμε και την Κίνα, την Ινδία ή την Ιαπωνία), βασίζεται στην κατασπατάληση των ενεργειακών πόρων του πλανήτη, στην απόλυτη εκμετάλλευση του «ανθρώπινου δυναμικού» του τρίτου κόσμου, στην καταστροφή του περιβάλλοντος; Κανέναν. Γιατί κανένας δεν παραδέχεται ότι αν θέλουμε να ξεφύγουμε από τα προβλήματα αυτά, οφείλουμε να αλλάξουμε την ίδια τη μορφή του κόσμου και τον ίδιο τον ανθρωπολογικό τύπο που έχουμε δημιουργήσει εδώ και 3-4 αιώνες. Ποιός είναι διατεθειμένος να το κάνει αυτό; Ποιός έχει σοβαρότητα και υπευθυνότητα αντίστοιχη με την κρισιμότητα του ζητήματος;
Από τον τύπο του κράτους νυχτοφύλακα έχουμε περάσει στον τύπο του κράτους μπέιμπι σίτερ. Γιατί αρχικά η Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ρευστότητας έσπευσε να ρίξει στην αγορά άφθονο χρήμα μέσω άμεσων δανειοδοτήσεων ακόμα και σε μη τραπεζικούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς τους οποίους αδυνατεί να ελέγξει, και οι οποίοι δεν είναι καθόλου απίθανο να αρχίσουν τα ίδια ή αντίστοιχα παιχνίδια, αφού είναι βέβαιο ότι με τέτοιους τρόπους θα εξασφαλίσουν εύκολο χρήμα. Και στη συνέχεια οι κυβερνήσεις των κρατών της Δύσης έσπευσαν να κοινωνικοποιήσουν τα χρέη των τραπεζών, πράγμα που είχαν ξεχάσει εδώ και δεκαετίες να κάνουν για τα κέρδη τους. Το κράτος δηλαδή, την κεϊνσιανή παρεμβατικότητα του οποίου αναπόλησαν πολλοί τελευταία, έδωσε στα κακομαθημένα παιδιά (τραπεζίτες, μεγαλοστελέχη, golden boys, δανειοδότες αλλά και, κατ’ επέκταση, δανειολήπτες) καινούργια παιχνίδια για να παίζουν, αφού αυτοί κατέστρεψαν τα προηγούμενα.
Το οικονομικό σύστημα, όπως έχει διαμορφωθεί, αποτελεί μια γιγαντιαία φούσκα η οποία ξεφουσκώνει κάθε τόσο μέσω των περιοδικών κρίσεων, αλλά δε σκάει. Πρόκειται να σκάσει σύντομα και εκ των πραγμάτων, όταν θα αρχίσουν να εμφανίζονται στην καθημερινότητα οι επιπτώσεις της οικολογικής κρίσης. Το σύστημα αυτό βασίζεται σε μια σειρά από απάτες και στρεβλωμένες πραγματικότητες, όπως οι κίβδηλοι «ρυθμοί ανάπτυξης», οι πληθωρισμοί και τα ΑΕΠ Πάνω σε τέτοια θεμέλια οικοδομούνται εθνικές οικονομίες και διεθνείς επενδύσεις. Οπότε, δεν πρέπει να μας ξαφνιάζουν τα περιοδικά κραχ, ακόμα κι αν λαμβάνουν την έκταση του σημερινού. Πρέπει μάλιστα να μάθουμε να ζούμε σε ένα περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας αντίθετο από κείνο της «πραγματικής», προς το οποίο μας εκπαιδεύει η παρακολούθηση του δελτίου ειδήσεων που επιμένει ότι ο πληθωρισμός είναι στο 4,5% μετά τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ. Η εικονική αυτή πραγματικότητα δεν είναι παρά η συνολική άποψη της υπερτροφίας της οικονομίας (ως βασικού κινήτρου και μοναδικής ανθρώπινης δραστηριότητας). Επειδή ζούμε σε μία οικονομιστική κοινωνία, όπου η οικονομική (παραγωγή και κατανάλωση) θεωρείται η βασική αν όχι η μοναδική δραστηριότητα του ανθρώπου, η οικονομία γίνεται το κέντρο του σύμπαντος. Και όταν το κέντρο του σύμπαντος είναι πλασματικό, η πλασματικότητα επεκτείνεται απειλητικά, όπως η έρημος για την οποία μιλάει ο Νίτσε.
Από την εποχή που ο καπιταλισμός μετατόπισε το κέντρο βάρους στις υπηρεσίες και ιδιαιτέρως από την εποχή που το χρήμα πουλιέται και αγοράζεται σε καζινοποιημένα διεθνή χρηματιστήρια, η οικονομία έχασε ένα μεγάλο μέρος του πραγματικού της χαρακτήρα και μετουσιώθηκε σε παίγνιο στο οποίο το μόνο που μετρά είναι να ξέρεις να μπλοφάρεις, να καιροσκοπείς και να αισχροκερδείς, σ’ ένα περίεργο είδος ηλεκτρονικού παιχνιδιού, όπου τα πραγματικά ρίσκα διαγράφονται μέσω της μετακύλισής τους σε οικονομικά προϊόντα-«τέρατα» σαν τα πιστωτικά παράγωγα. Σε αυτό συνέβαλε και η μετακύληση του οικονομικού ενδιαφέροντος από τα υλικά προϊόντα στις υπηρεσίες, μια δεδομένη δηλαδή απο-υλικοποίηση της οικονομίας που έχει λάβει χώρα εδώ και μερικές δεκαετίες. Συναρτώνται επίσης αυτής της πλασματικοποίησης οι δυνατότητες εύκολης και «επιτρεπτικής» πίστωσης για τις οποίες μιλήσαμε παραπάνω ή το «πλαστικό» χρήμα. Η πλασματική πλευρά της οικονομίας έχει υπερισχύσει της πραγματικής οικονομίας. Για παράδειγμα μία «υγιής», εισηγμένη στο χρηματιστήριο επιχείρηση υπόκειται απολύτως στους ψυχολογικούς όρους με τους οποίους το τελευταίο λειτουργεί και μπορεί παρότι «υγιής» να καταρρεύσει μέσα σε μία μόλις στιγμή, αν οι γενικοί δείκτες κάνουν την απαιτούμενη βουτιά. Αυτό θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε και διαφορά της λογιστικής από τη χρηματιστηριακή αξία μιας επιχείρησης. Στο ίδιο πλαίσιο μπορούμε να εντάξουμε κι αυτό που ορισμένοι οικονομολόγοι αποκαλούν «δικτατορία των μετόχων» ή «θεμελιώδη κρίση της σχέσης των μετόχων με τους μάνατζερ»: το γεγονός δηλαδή ότι οι εταιρίες αντικαθιστούν όλο και περισσότερο τη λήψη δανείων απ’ τις τράπεζες, ως μορφή χρηματοδότησης, από την εισαγωγή στο χρηματιστήριο και την έκδοση μετοχών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, πολύ συχνά, οι μεγαλοεπενδυτές (και κυρίως οι επενδυτικοί οργανισμοί) να παρεμβαίνουν και να παραγκωνίζουν τα Δ.Σ. των εταιριών στων οποίων τις μετοχές έχουν επενδύσει, όταν οι πολιτικές των τελευταίων δεν ανταποκρίνονται στα συμφέροντά τους.
Για να συλλάβουμε το επίπεδο της πλασματικότητας, ας αναλογισούμε μονάχα τι μπορεί να σημαίνει να πουλάς χρήμα ή –ακόμα χειρότερα- να πουλάς την προσδοκία ή το ρίσκο να εισπράξεις ή να μην εισπράξεις χρήμα. Και ας αναλογιστούμε μια οικονομία βασισμένη σε τέτοιου είδους «ιδεατότητες». Αυτό που αποδεικνύεται από σκάνδαλα που βγαίνουν στη επιφάνεια κάθε τόσο -π.χ. Siemens- είναι η πλήρης κυριάρχηση του οικονομιστικού φαντασιακού και η αδυναμία του ίδιου του καπιταλισμού να αυτοαναπαραχθεί, αναπαράγοντας εκείνο τον τύπο ανθρώπου και τους αντίστοιχους θεσμούς που θα κάνουν δυνατή τη διατήρηση του συστήματος, βάζοντας φρένο στις εγγενείς –όπως φαίνεται- αυτοκαταβροχθιστικές τάσεις που εκδηλώνονται ως απεριόριστο και χωρίς κανένα όρο κυνήγι του κέρδους. Το σύστημα δείχνει, για παράδειγμα, ανίκανο να δημιουργήσει το συνεπή εκείνο υπάλληλο που θα επανδρώσει το θεσμό ο οποίος θα διασφαλίσει τα θεμιτά όρια του ανταγωνισμού, ώστε ο τελευταίος να λειτουργήσει προς το συμφέρον της υγιούς επιχειρηματικότητας και του καταναλωτή. Φαίνεται ανίκανο να αναπαράγει το ήθος της παραδοσιακής τραπεζικής που ακολουθούσε «συντηρητική» πολιτική και δεν αφηνόταν στα επικίνδυνα παιχνίδια με τα παράγωγα. Ή φαίνεται επίσης ανίκανο να δημιουργήσει τον συνεπή τύπο του υπαλλήλου ή του δικαστή που θα καταπολεμήσει τη φοροδιαφυγή και τη διαφθορά. Αυτά δεν είναι τυχαία περιστατικά, αδυναμίες συγκεκριμένων προσώπων, αλλά δομικά χαρακτηριστικά του καπιταλισμού. Οι «στρεβλώσεις της αγοράς» δεν είναι πρόσκαιρα ή τυχαία γεγονότα αλλά αναπτύξεις της ίδιας της λογικής του συστήματος, σάρκα από τη σάρκα του. Έτσι είναι απολύτως αβέβαιο ότι ένα σύστημα που βασίζεται στον πόλεμο όλων εναντίον όλων, όπου κάθε ρυθμιστική αξία έχει χαθεί και όπου η αρπακτικότητα και ο αμοραλισμός είναι οι μοναδικοί κοινοί τόποι, δε θα φτάσει σύντομα στα όριά του. Φυσικά το κράτος μπέιμπι σίτερ εγγυάται προς το παρόν τη συνέχιση αυτής της κατάστασης. Απολύτως σύμφωνη με το οικονομιστικό φαντασιακό, που θεωρεί ότι η οικονομία είναι το θεμέλιο όλων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, και η «πολιτική» εμφανίζεται απόλυτα υποταγμένη στο χρήμα. Ή οι πολιτικοί είναι αυτοί που εισπράττουν τις βαλίτσες της Siemens. Ο πολιτικός που χρηματίζεται ή που δημιουργεί offshore εταιρείες είναι ο τύπος πολιτικού που αντιστοιχεί σε αυτό το σύστημα. Και οι παντός είδους Ανδριανόπουλοι που βλέπουν το κράτος ως παράγοντα που απειλεί την «ελεύθερη» (χα) αγορά και τους μεταφυσικούς όρους που τη συνέχουν, που ονειρεύονται «ανόθευτους ανταγωνισμούς» είναι βαθιά νυχτωμένοι, οφθαλμοφανώς πια αμήχανοι και βυθισμένοι σε μία ιδεοληψία σχεδόν απόλυτα αποκομμένη από την πραγματικότητα του σύγχρονου ξεσαλωμένου καπιταλισμού
Ποιά είναι οι λύση; Ας γίνουμε λίγο κουραστικοί: Η λύση είναι η αναγέννηση εκείνου του τύπου ανθρώπου που μπορεί να στοχάζεται αυτό που κάνει, να φαντάζεται και να επιθυμεί ένα διαφορετικό κόσμο και να αγωνίζεται γι’ αυτόν. Η λύση είναι η αναζωπύρωση της επιθυμίας να ζούμε σαν άνθρωποι και όχι σαν δουλοπάροικοι, σαν τηλεκατευθυνόμενα ρομπότ, σαν καταναλωτικά ζόμπι. Η λύση είναι να ενεργοποιηθούμε για να περιορίσουμε το τεράστιο χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου, την εκμετάλλευση και την κατασπατάληση των πόρων του Τρίτου Κόσμου και τις μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών. Η λύση είναι να αναγνωρίσουμε ότι ο πλανήτης καταστρέφεται μέρα με τη μέρα και δεν υπάχουν περιθώρια αναβολής μιας ουσιαστικής ενεργοποίησής μας προς την αλλαγή του εαυτού μας και του κόσμου· προς το σταμάτημα της οικονομικής μεγέθυνσης και την ανάσχεση της ανάπτυξης.
Αυτό που για εμάς έχει σημασία είναι, όχι τόσο να περιγράψουμε τις οικονομικές πλευρές ή συνέπειες του φαινομένου, αλλά να δούμε την ευρύτερη κοινωνική ή κοινωνιολογική του σημασία και πιο συγκεκριμένα τις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις του· αυτό, με άλλα λόγια, που μας δείχνει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται και συμπεριφέρονται σήμερα τα άτομα, τόσο σε επίπεδο διεύθυνσης και διαχείρισης της κοινωνίας, όσο και σε επίπεδο ατομικής ζωής. Πιστεύουμε ότι ο τρόπος με τον οποίο έχει νόημα να προσεγγίζουμε τα οικονομικά φαινόμενα είναι αυτός της οικονομικής ανθρωπολογίας. Μόνο εξεταζόμενα σε συνάρτηση με τις εξελίξεις στις υπόλοιπες κοινωνικές σφαίρες (πολιτική, κουλτούρα κ.λπ.) μπορούν να γίνουν κατανοητά.
Βάσει αυτών των αρχών πρέπει να πούμε ότι η σημερινή κρίση δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και ανθρωπολογική. Οι δύο παράγοντες που την προκάλεσαν (η γενίκευση του εύκολου και ριψοκίνδυνου δανεισμού και η αποχαλίνωση των χρηματαγορών, που επέτρεψε το πακετάρισμα των δανείων και την κερδοσκοπία με τα παράγωγα) αποτελούν χαρακτηριστική έκφραση του τύπου ανθρώπου που παράγει ο σημερινός καπιταλισμός. Βασικό χαρακτηριστικό αυτού του τύπου είναι η ανευθυνότητα.
Εν προκειμένω αυτή η ανευθυνότητα εκφράστηκε σε δύο επίπεδα: πρώτον, στο επίπεδο της κατανάλωσης, με τους καταναλωτές, συχνά από χαμηλά εισοδήματα (μειονότητες κ.λπ.), οι οποίοι, στα πλαίσια της γενικής επιτρεπτικότητας και ανευθυνότητας, αφέθηκαν να δελεαστούν απ’ τους ευνοϊκότατους όρους των τραπεζών και πήραν δάνεια τα οποία γνώριζαν ότι δε θα μπορούσαν να αποπληρώσουν (αφού οι μηνιαίες δόσεις ξεπερνούσαν το μισθό τους)∙ δεύτερον, στο επίπεδο της οικονομικής διαχείρισης, όπου, από τη μια μεριά, το κράτος και η Κεντρική Τράπεζα ενθάρρυναν με κάθε τρόπο τον επικίνδυνο δανεισμό, χωρίς, την ίδια στιγμή, να επιβάλλουν την παραμικρή ρύθμιση στις χρηματαγορές, και οι γιάπι κι οι διευθυντές των μεγάλων τραπεζών, απ’ την άλλη, που μέσα στη γενική ανευθυνότητα και αφελή αισιοδοξία τους έκαναν ριψοκίνδυνα κερδοσκοπικά παιχνίδια με τα ιδιαιτέρως πολύπλοκα παράγωγα. Μόνο ο σημερινός τύπος ανθρώπου θα μπορούσε να επιτρέψει τόση ανευθυνότητα και διοικητική προχειρότητα μαζεμένη.
Γιατί όμως ο δανειολήπτης παίρνει ένα δάνειο που δε μπορεί να αποπληρώσει; Γιατί θέλει να καταναλώνει περισσότερα απ’ όσα κερδίζει;
Υποθέτουμε, εν πάση περιπτώσει, ότι ένας βασικός, ίσως ο βασικότερος λόγος που παίρνει κάποιος δάνειο είναι για να ικανοποιήσει τις καταναλωτικές του ανάγκες .
Με άλλα λόγια για να μπορέσει να καλύψει διά του καταναλωτισμού το κενό νοήματος που του προκαλεί η μεταμοντέρνα κοινωνία, το ολοκληρωτικό δηλαδή άδειασμα της ζωής του από κάθε περιεχόμενο, από κάθε τι που θα μπορούσε να του επιτρέψει να δοθεί ή να αφιερωθεί με πάθος. Ασφαλώς, όπως είναι γνωστό το κενό αυτό δεν καλύπτεται απλά από τον καταναλωτισμό, μιας και αυτός αδυνατεί εκ των πραγμάτων, να απαντήσει στα βαθιά υπαρξιακά προβλήματα που θέτει το ζήτημα του νοήματος που μια κοινωνία δίνει στα μέλη της για να μπορέσουν αυτά να μετουσιώσουν τις ματαιωμένες επιθυμίες τους. Η ψευδαίσθηση ότι ο καταναλωτισμός μπορεί να προσφέρει κάτι σε αυτή την κατάσταση φτάνει στα όριά της με τη διαπίστωση ότι αυτό που μπορεί να προσφέρει η κατανάλωση και η χρονοβόρα ενασχόληση με την απόκτηση των χρημάτων που αυτή απαιτεί, είναι η απλή αποστροφή του βλέμματος από το πρόβλημα του κενού νοήματος, δηλαδή του γεγονότος ότι η ζωή των ατόμων έχει χάσει κάθε σχεδόν νόημα, πράγμα που συνιστά το πιο περίπλοκο και δυσεπίλυτο ζητήμα των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών. Στη περίπτωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης μιλάμε κατεξοχήν για δάνεια που ανταποκρίνονταν σε καταναλωτικές ανάγκες. Διότι ακόμα και τα δάνεια που δόθηκαν στα φτωχότερα στρώματα ήταν έτσι οργανωμένα ώστε, και στην περίπτωση ακόμα που ο δανειολήπτης στόχευε απλώς στην έξοδο από μια κατάσταση σχετικής ανέχειας, εν τέλει τον εισήγαγαν στη λογική της προσπάθειας ανόδου στην ιεραρχία του καταναλωτικού στάτους. Πράγμα που φαίνεται κι απ’ το είδος των κατοικιών που κατασχέθηκαν. Συνεπώς, μια βασική συνιστώσα του προβλήματος είναι ο καταναλωτισμός, το γεγονός ότι, αφενός, ο καπιταλισμός έχει αναπτύξει τον τύπο εκείνο του ανθρώπου που ζει για να καταναλώνει, χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες και, αφετέρου, ότι η προσφορά της αφειδούς κατανάλωσης είναι το μόνο στο οποίο μπορεί να στηριχτεί το σύστημα, αφού έχει καταστρέψει τις αξίες και τις κοινωνικές παραστάσεις, οδηγώντας στη γενικευμένη ασημαντότητα.
Το γεγονός δείχνει μια σημαντική ανευθυνότητα των ανθρώπων απέναντι στις στοιχειώδεις υποχρεώσεις τους, ακόμα κι αν αυτές καθορίζονται από το ληστρικό τρόπο με τον οποίο τους συμπεριφέρονται οι τράπεζες. Γιατί κανένας απ’ αυτούς δε μιλάει για την ανάγκη περιορισμού του ποσοστού κέρδους των τραπεζών, ούτε καν ψηφίζει τα κόμματα που υποστηρίζουν τέτοιες παρεμβατικές πολιτικές. Οι άνθρωποι είναι ανεύθυνοι απέναντι στα πάντα. Ακόμα και απέναντι σ’ αυτό που τους βασανίζει καθημερινά, τη δόση του δανείου. Είναι γνωστό ότι η δημιουργία της πίστωσης απ’ τον καπιταλισμό προώθησε σε ουσιώδη βαθμό την ηδονοθηρία και την έλλειψη υπευθυνότητας που χαρακτηρίζουν τις σημερινές επιτρεπτικές κοινωνίες. Λογικό: όταν ο άλλος δε βλέπει άμεσα, χειροπιαστά, το χρήμα που ξοδεύει, το σκορπάει δίχως πολλή σκέψη. Σήμερα ισχύει το ΄΄σου δίνουμε χρήμα για να καλύψεις, ανώδυνα, τα αποτελέσματα της προηγούμενης ανευθυνότητάς σου΄΄.
Μέσα στο πνεύμα αυτό, όλοι σπεύδουν να πάρουν τα δάνεια τους και κατόπιν δουλεύουν σαν είλωτες για να τα ξεπληρώσουν. Γιατί τα χρέη στις τράπεζες συνιστούν ένα σύγχρονο είδος δουλοπαροικίας. Και στο τέλος δεν αισθάνονται ούτε είναι ικανοί να ανταποκριθούν είτε στη δόση του δανείου είτε σε έναν υποτιθέμενο πολιτικό και κοινωνικό αγώνα που απαιτείται για να μη γίνονται οι ίδιοι είλωτες των τραπεζών. Πού πήγε η ορθολογικότητα κύριε οικονομολόγε;
Παλιά οι τραπεζίτες έδιναν δάνεια σε ανθρώπους αξιόπιστους και προσδοκούσαν λογικά κέρδη- τόσο λογικά, που οι τράπεζες νέου τύπου (βλέπε π.χ Λίμαν Μπράδερς) τα αντιμετώπιζαν περιφρονητικά.
Την τωρινή κατάληξη οι τραπεζίτες παλιάς κοπής θα την είχαν προβλέψει με ευκολία.
Ας περάσουμε στο δεύτερο και στο τρίτο στάδιο της κρίσης, στη διπλή απάτη των τραπεζών που απόλυτα αποχαλινωμένες από το άνευ όρων κυνήγι του κέρδους και την απληστία τους, δανείζουν με μεγάλη ευκολία ελπίζοντας ότι θα δώσουν στον ίδιο δανειολήπτη και δεύτερο δάνειο που θα ξεπληρώσει το πρώτο και τρίτο που θα ξεπληρώσει το δεύτερο κ.λπ. Και θεωρούν ότι η μπλόφα θα συνεχίζεται επ’ άπειρον μιας και το ταμείο δε θα ξεμείνει ποτέ. Αλλά και όταν ξεμείνει μεταβιβάζουν τα φέσια, τιτλοποιημένα στους «μεγάλους αδελφούς» του καπιταλιστικού συστήματος, τις μεγάλες τράπεζες, λες και δεν ξέρουν ότι η απάτη αυτή μπορεί να οδηγήσει το σύστημα σε κατάρρευση. Δεν πρόκειται απλά για έναν «ανορθολογισμό» του καπιταλισμού, πρόκειται για το δομικό χρακτηριστικό ενός συστήματος που λειτουργεί πέρα από κάθε υποτιθέμενη ορθολογικότητα, ειδικά στη σημερινή, νεοφιλελεύθερη απορρύθμισή του. Η βασική αρχή δεν είναι πλέον η «ανάπτυξη» ή η «πρόοδος» (αφού έχουν καταρρεύσει κι αυτές, ως ιδεολογίες, αν και όχι ως πρακτικές, μέσα στα πλαίσια της γενικής αποσύνθεσης των σημερινών καθεστώτων), αλλά το πώς θ’ αρπάξουμε πιο πολλά. Χωρίς κανένα κανόνα. Με κάθε κόστος, ακόμα και μ’ αυτό της κατάρρευσης του συστήματος που μας εκτρέφει, δηλαδή του ίδιου του καπιταλισμού. Το χρήμα είναι η υπέρτατη «αξία» της κοινωνίας χωρίς αξίες. Οι τύποι του «αυτοδημιούργητου», εργατικού πουριτανού όπως επίσης και του «δημιουργικού» επιχειρηματία είναι παρελθόν. Ζούμε στην εποχή του επιχειρηματία γκάνγκστερ. Αλλά ζούμε και στην εποχή του ανθρώπου μικρο-γκάνγκστερ, όπου ο αμοραλισμός αποτελεί τον κανόνα. Ποιόν ενδιαφέρει στ’ αλήθεια το οικολογικό κραχ που θα συμβεί σε 20 μόλις χρόνια; Κανέναν. Εκτός βέβαια απ’ τους μεγαλο-«οικολόγους» τύπου Αλ Γκορ. Ποιόν ενδιαφέρει στ’ αλήθεια αν η οικονομική ευμάρεια, η ανάπτυξη και η απληστία της Δύσης, αλλά όχι μόνο (ας μην ξεχνάμε και την Κίνα, την Ινδία ή την Ιαπωνία), βασίζεται στην κατασπατάληση των ενεργειακών πόρων του πλανήτη, στην απόλυτη εκμετάλλευση του «ανθρώπινου δυναμικού» του τρίτου κόσμου, στην καταστροφή του περιβάλλοντος; Κανέναν. Γιατί κανένας δεν παραδέχεται ότι αν θέλουμε να ξεφύγουμε από τα προβλήματα αυτά, οφείλουμε να αλλάξουμε την ίδια τη μορφή του κόσμου και τον ίδιο τον ανθρωπολογικό τύπο που έχουμε δημιουργήσει εδώ και 3-4 αιώνες. Ποιός είναι διατεθειμένος να το κάνει αυτό; Ποιός έχει σοβαρότητα και υπευθυνότητα αντίστοιχη με την κρισιμότητα του ζητήματος;
Από τον τύπο του κράτους νυχτοφύλακα έχουμε περάσει στον τύπο του κράτους μπέιμπι σίτερ. Γιατί αρχικά η Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ρευστότητας έσπευσε να ρίξει στην αγορά άφθονο χρήμα μέσω άμεσων δανειοδοτήσεων ακόμα και σε μη τραπεζικούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς τους οποίους αδυνατεί να ελέγξει, και οι οποίοι δεν είναι καθόλου απίθανο να αρχίσουν τα ίδια ή αντίστοιχα παιχνίδια, αφού είναι βέβαιο ότι με τέτοιους τρόπους θα εξασφαλίσουν εύκολο χρήμα. Και στη συνέχεια οι κυβερνήσεις των κρατών της Δύσης έσπευσαν να κοινωνικοποιήσουν τα χρέη των τραπεζών, πράγμα που είχαν ξεχάσει εδώ και δεκαετίες να κάνουν για τα κέρδη τους. Το κράτος δηλαδή, την κεϊνσιανή παρεμβατικότητα του οποίου αναπόλησαν πολλοί τελευταία, έδωσε στα κακομαθημένα παιδιά (τραπεζίτες, μεγαλοστελέχη, golden boys, δανειοδότες αλλά και, κατ’ επέκταση, δανειολήπτες) καινούργια παιχνίδια για να παίζουν, αφού αυτοί κατέστρεψαν τα προηγούμενα.
Το οικονομικό σύστημα, όπως έχει διαμορφωθεί, αποτελεί μια γιγαντιαία φούσκα η οποία ξεφουσκώνει κάθε τόσο μέσω των περιοδικών κρίσεων, αλλά δε σκάει. Πρόκειται να σκάσει σύντομα και εκ των πραγμάτων, όταν θα αρχίσουν να εμφανίζονται στην καθημερινότητα οι επιπτώσεις της οικολογικής κρίσης. Το σύστημα αυτό βασίζεται σε μια σειρά από απάτες και στρεβλωμένες πραγματικότητες, όπως οι κίβδηλοι «ρυθμοί ανάπτυξης», οι πληθωρισμοί και τα ΑΕΠ Πάνω σε τέτοια θεμέλια οικοδομούνται εθνικές οικονομίες και διεθνείς επενδύσεις. Οπότε, δεν πρέπει να μας ξαφνιάζουν τα περιοδικά κραχ, ακόμα κι αν λαμβάνουν την έκταση του σημερινού. Πρέπει μάλιστα να μάθουμε να ζούμε σε ένα περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας αντίθετο από κείνο της «πραγματικής», προς το οποίο μας εκπαιδεύει η παρακολούθηση του δελτίου ειδήσεων που επιμένει ότι ο πληθωρισμός είναι στο 4,5% μετά τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ. Η εικονική αυτή πραγματικότητα δεν είναι παρά η συνολική άποψη της υπερτροφίας της οικονομίας (ως βασικού κινήτρου και μοναδικής ανθρώπινης δραστηριότητας). Επειδή ζούμε σε μία οικονομιστική κοινωνία, όπου η οικονομική (παραγωγή και κατανάλωση) θεωρείται η βασική αν όχι η μοναδική δραστηριότητα του ανθρώπου, η οικονομία γίνεται το κέντρο του σύμπαντος. Και όταν το κέντρο του σύμπαντος είναι πλασματικό, η πλασματικότητα επεκτείνεται απειλητικά, όπως η έρημος για την οποία μιλάει ο Νίτσε.
Από την εποχή που ο καπιταλισμός μετατόπισε το κέντρο βάρους στις υπηρεσίες και ιδιαιτέρως από την εποχή που το χρήμα πουλιέται και αγοράζεται σε καζινοποιημένα διεθνή χρηματιστήρια, η οικονομία έχασε ένα μεγάλο μέρος του πραγματικού της χαρακτήρα και μετουσιώθηκε σε παίγνιο στο οποίο το μόνο που μετρά είναι να ξέρεις να μπλοφάρεις, να καιροσκοπείς και να αισχροκερδείς, σ’ ένα περίεργο είδος ηλεκτρονικού παιχνιδιού, όπου τα πραγματικά ρίσκα διαγράφονται μέσω της μετακύλισής τους σε οικονομικά προϊόντα-«τέρατα» σαν τα πιστωτικά παράγωγα. Σε αυτό συνέβαλε και η μετακύληση του οικονομικού ενδιαφέροντος από τα υλικά προϊόντα στις υπηρεσίες, μια δεδομένη δηλαδή απο-υλικοποίηση της οικονομίας που έχει λάβει χώρα εδώ και μερικές δεκαετίες. Συναρτώνται επίσης αυτής της πλασματικοποίησης οι δυνατότητες εύκολης και «επιτρεπτικής» πίστωσης για τις οποίες μιλήσαμε παραπάνω ή το «πλαστικό» χρήμα. Η πλασματική πλευρά της οικονομίας έχει υπερισχύσει της πραγματικής οικονομίας. Για παράδειγμα μία «υγιής», εισηγμένη στο χρηματιστήριο επιχείρηση υπόκειται απολύτως στους ψυχολογικούς όρους με τους οποίους το τελευταίο λειτουργεί και μπορεί παρότι «υγιής» να καταρρεύσει μέσα σε μία μόλις στιγμή, αν οι γενικοί δείκτες κάνουν την απαιτούμενη βουτιά. Αυτό θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε και διαφορά της λογιστικής από τη χρηματιστηριακή αξία μιας επιχείρησης. Στο ίδιο πλαίσιο μπορούμε να εντάξουμε κι αυτό που ορισμένοι οικονομολόγοι αποκαλούν «δικτατορία των μετόχων» ή «θεμελιώδη κρίση της σχέσης των μετόχων με τους μάνατζερ»: το γεγονός δηλαδή ότι οι εταιρίες αντικαθιστούν όλο και περισσότερο τη λήψη δανείων απ’ τις τράπεζες, ως μορφή χρηματοδότησης, από την εισαγωγή στο χρηματιστήριο και την έκδοση μετοχών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, πολύ συχνά, οι μεγαλοεπενδυτές (και κυρίως οι επενδυτικοί οργανισμοί) να παρεμβαίνουν και να παραγκωνίζουν τα Δ.Σ. των εταιριών στων οποίων τις μετοχές έχουν επενδύσει, όταν οι πολιτικές των τελευταίων δεν ανταποκρίνονται στα συμφέροντά τους.
Για να συλλάβουμε το επίπεδο της πλασματικότητας, ας αναλογισούμε μονάχα τι μπορεί να σημαίνει να πουλάς χρήμα ή –ακόμα χειρότερα- να πουλάς την προσδοκία ή το ρίσκο να εισπράξεις ή να μην εισπράξεις χρήμα. Και ας αναλογιστούμε μια οικονομία βασισμένη σε τέτοιου είδους «ιδεατότητες». Αυτό που αποδεικνύεται από σκάνδαλα που βγαίνουν στη επιφάνεια κάθε τόσο -π.χ. Siemens- είναι η πλήρης κυριάρχηση του οικονομιστικού φαντασιακού και η αδυναμία του ίδιου του καπιταλισμού να αυτοαναπαραχθεί, αναπαράγοντας εκείνο τον τύπο ανθρώπου και τους αντίστοιχους θεσμούς που θα κάνουν δυνατή τη διατήρηση του συστήματος, βάζοντας φρένο στις εγγενείς –όπως φαίνεται- αυτοκαταβροχθιστικές τάσεις που εκδηλώνονται ως απεριόριστο και χωρίς κανένα όρο κυνήγι του κέρδους. Το σύστημα δείχνει, για παράδειγμα, ανίκανο να δημιουργήσει το συνεπή εκείνο υπάλληλο που θα επανδρώσει το θεσμό ο οποίος θα διασφαλίσει τα θεμιτά όρια του ανταγωνισμού, ώστε ο τελευταίος να λειτουργήσει προς το συμφέρον της υγιούς επιχειρηματικότητας και του καταναλωτή. Φαίνεται ανίκανο να αναπαράγει το ήθος της παραδοσιακής τραπεζικής που ακολουθούσε «συντηρητική» πολιτική και δεν αφηνόταν στα επικίνδυνα παιχνίδια με τα παράγωγα. Ή φαίνεται επίσης ανίκανο να δημιουργήσει τον συνεπή τύπο του υπαλλήλου ή του δικαστή που θα καταπολεμήσει τη φοροδιαφυγή και τη διαφθορά. Αυτά δεν είναι τυχαία περιστατικά, αδυναμίες συγκεκριμένων προσώπων, αλλά δομικά χαρακτηριστικά του καπιταλισμού. Οι «στρεβλώσεις της αγοράς» δεν είναι πρόσκαιρα ή τυχαία γεγονότα αλλά αναπτύξεις της ίδιας της λογικής του συστήματος, σάρκα από τη σάρκα του. Έτσι είναι απολύτως αβέβαιο ότι ένα σύστημα που βασίζεται στον πόλεμο όλων εναντίον όλων, όπου κάθε ρυθμιστική αξία έχει χαθεί και όπου η αρπακτικότητα και ο αμοραλισμός είναι οι μοναδικοί κοινοί τόποι, δε θα φτάσει σύντομα στα όριά του. Φυσικά το κράτος μπέιμπι σίτερ εγγυάται προς το παρόν τη συνέχιση αυτής της κατάστασης. Απολύτως σύμφωνη με το οικονομιστικό φαντασιακό, που θεωρεί ότι η οικονομία είναι το θεμέλιο όλων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, και η «πολιτική» εμφανίζεται απόλυτα υποταγμένη στο χρήμα. Ή οι πολιτικοί είναι αυτοί που εισπράττουν τις βαλίτσες της Siemens. Ο πολιτικός που χρηματίζεται ή που δημιουργεί offshore εταιρείες είναι ο τύπος πολιτικού που αντιστοιχεί σε αυτό το σύστημα. Και οι παντός είδους Ανδριανόπουλοι που βλέπουν το κράτος ως παράγοντα που απειλεί την «ελεύθερη» (χα) αγορά και τους μεταφυσικούς όρους που τη συνέχουν, που ονειρεύονται «ανόθευτους ανταγωνισμούς» είναι βαθιά νυχτωμένοι, οφθαλμοφανώς πια αμήχανοι και βυθισμένοι σε μία ιδεοληψία σχεδόν απόλυτα αποκομμένη από την πραγματικότητα του σύγχρονου ξεσαλωμένου καπιταλισμού
Ποιά είναι οι λύση; Ας γίνουμε λίγο κουραστικοί: Η λύση είναι η αναγέννηση εκείνου του τύπου ανθρώπου που μπορεί να στοχάζεται αυτό που κάνει, να φαντάζεται και να επιθυμεί ένα διαφορετικό κόσμο και να αγωνίζεται γι’ αυτόν. Η λύση είναι η αναζωπύρωση της επιθυμίας να ζούμε σαν άνθρωποι και όχι σαν δουλοπάροικοι, σαν τηλεκατευθυνόμενα ρομπότ, σαν καταναλωτικά ζόμπι. Η λύση είναι να ενεργοποιηθούμε για να περιορίσουμε το τεράστιο χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου, την εκμετάλλευση και την κατασπατάληση των πόρων του Τρίτου Κόσμου και τις μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών. Η λύση είναι να αναγνωρίσουμε ότι ο πλανήτης καταστρέφεται μέρα με τη μέρα και δεν υπάχουν περιθώρια αναβολής μιας ουσιαστικής ενεργοποίησής μας προς την αλλαγή του εαυτού μας και του κόσμου· προς το σταμάτημα της οικονομικής μεγέθυνσης και την ανάσχεση της ανάπτυξης.
Δευτέρα 17 Νοεμβρίου 2008
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Παραστρατημένοι θεοί σε θέσεις εξουσίας
περπατούν όλο υπερηφάνεια στην καμένη γη
που οι ίδιοι πυρπόλησαν, και διαλαλούν
την μιζέρια που θα προσφέρουν ακόμα μια φορά
σ’ αυτούς που τους χάρισαν τις ελπίδες τους
μαζί με τα παιδιά τους και τις ζωές τους,
περιμένοντας ένα γλυκό πρωινό που θα ξυπνήσουν
και θα αναπνεύσουν επιτέλους καθάριο και τίμιο αέρα!
Αλίμονο όμως! Οι αφρισμένοι λύκοι που ζουν στην κορυφή του
Ολύμπου μαζί με τα όρνεα που τους ακολουθούν παντού
μηχανεύονται καινούριους τρόπους για να σκίσουν τη σάρκα τους….
Και μαζί με τη σάρκα, χάνουν το γέλιο, τη χαρά την ελπίδα για το αύριο, και κλείνονται στην καλύβα τους ελπίζοντας ότι το κακό δεν θα μπει μέσα, θα τους προσπεράσει…
ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΚΛΕΒΕΤΕ ΤΟ ΑΥΡΙΟ, ΓΙΑΤΙ;
Ι.Κ.
Καβαλάρης σε σέρνει στον γκρεμό
Το καμουτσίκι στην δαρμένη σου σάρκα δοκιμάζει
Σε χτυπάει να βιαστείς
Την διαδρομή δεν προλαβαίνεις να απολαύσεις
Κοιτάς μόνο μπροστά αδύνατο να σταματήσεις, σε ξέφρενη πορεία
ο αόρατος καβαλάρης σε εξανάγκασε
Δεν σταματάς να ξαποστάσεις
Ποτάμια κυλούνε λίμνες σε καλούνε
την δίψα σου να ξεδιψάσεις
Χειραγωγός καβαλάρης κατευθύνει θαρρείς στην σέλα πάνω αιώνια θα απομείνει
Μα η σέλα θα’ χει βουτήξει στο κενό
μαζί με το σκοτωμένο άλογο!
Μ.Κ.
ΒΑΘΥ ΜΠΛΕ
Η μνήμη βαθύ μπλε χρώμα έχει
Πρόσωπα χάνονται στο άπειρο. Σκιές
Εικόνες αγαπημένες Mia αυταπάτη
Μια στιγμή ολόκληρη ζωή θαρρείς
Στο αέναο μέλλον προχωρώ. Με τα χέρια ορθωμένα πιάνω στιγμές από το παρελθόν
Σαν πουλιά οι ώρες ξεφεύγουν και πετούνε μακριά ………..Δεν είμαστε πια παιδιά ….!
ΧΡΥΣΑ
Στα χείλια σου ευωδιάζει όλη η πλάση
Ο κόσμος ομορφαίνει μπρος στα γαλανά σου μάτια
Και απ’ τα ξανθά μαλλιά σου
ο άνεμος μυρωδιές λουλουδιών μυροβολά
Στο πρόσωπο σου γυναίκα βάφεται την σχόλη
Ο χρυσός μπρος στο όνομα σου ωχριά………
Μ.Κ.Δευτέρα 10 Νοεμβρίου 2008
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΤΑΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Τελευταία, όσο εντείνεται η πολυδιάστατη κρίση της σημερινής κοινωνίας, τόσο γίνεται πια φανερό ότι δεν αρκεί η κριτική του σημερινού κοινωνικοοικονομικού συστήματος και ότι απαραίτητη προϋπόθεση για ν' αποκτήσει πάλι πολιτική σημασία η Αριστερά είναι η από μέρους της ανάπτυξη ενός σοβαρού προβληματισμού για τις μορφές που θα μπορούσε να πάρει μια μετακαπιταλιστική κοινωνία. Ο προβληματισμός αυτός είναι σήμερα περισσότερο επιτακτικός παρά ποτέ, μετά το πελώριο κενό που δημιούργησε η ιστορική αποτυχία της εφαρμογής του σοσιαλιστικού προτάγματος στην πράξη και η εκμετάλλευση της αποτυχίας αυτής από τους ιδεολογικούς κομισσάριους του συστήματος τύπου Φουκουγιάμα, που θρασύτατα έφθασαν να μιλούν για το δήθεν «τέλος της Ιστορίας».
Θα προσπαθήσω εδώ να σκιαγραφήσω πολύ περιληπτικά δυό από τις νέες προτάσεις, 1)εκείνη της περιεκτικής δημοκρατίας, που στοχεύει κατά τον εισηγητή της Τάκης Φωτόπουλο σε μια πραγματική οικονομική δημοκρατία, όπου οι πολίτες θα μπορούν να ελέγχουν την καθημερινότητα τους, χωρίς αόρατες δυνάμεις της αγοράς, χωρίς κρατική γραφειοκρατία και χωρίς χρήμα και 2)το μοντέλο Parecon του Μάικλ Άλμπερτ.
1.
Κατά τον Τάκη Φωτόπουλο σε μια ριζικά αποκεντρωμένη κοινωνία οι συνελεύσεις των πολιτών σε κάθε κοινότητα, θα παίρνουν όλες τις σημαντικές τοπικές πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις, ενώ οι συνομοσπονδίες των δήμων σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, δηλαδή οι συνελεύσεις των ανακλητών εντολοδόχων των δημοτικών συνελεύσεων, θα παίρνουν αντίστοιχα τις σημαντικές περιφερειακές και εθνικές αποφάσεις. Έτσι, όλες οι «μακρό»-οικονομικές αποφάσεις για την συνολική κατανομή των οικονομικών πόρων (επενδύσεις, εργασία, παραγωγή, κατανάλωση, τεχνολογία κ.λπ.) παίρνονται από το σώμα των πολιτών συλλογικά και χωρίς αντιπροσώπευση, ενώ οι «μικρό»-οικονομικές αποφάσεις των παραγωγών και των καταναλωτών παίρνονται από τους ίδιους, μέσα από τη λειτουργία ειδικών πιστωτικών καρτών, με βάση την γενική κατανομή των πόρων που καθορίζουν οι συνελεύσεις. Τοιουτοτρόπως, εξασφαλίζεται και μια πραγματική ελευθερία επιλογής για όλους τους πολίτες, αντί για την ψευτο-ελευθερία επιλογής του συστήματος της αγοράς. Η ικανοποίηση όλων των βασικών αναγκών γίνεται με βάση τις συγκεκριμένες ανάγκες των πολιτών, ενώ η ικανοποίηση των μη βασικών αναγκών με βάση την καταβαλλόμενη προσπάθεια και τους διαθέσιμους πόρους. Η τοπική αυτοδυναμία που επιτυγχάνεται σε μια παρόμοια αποκεντρωμένη κοινωνία όχι μόνο εξασφαλίζει την πλήρη απασχόληση, αλλά και δημιουργεί τις θεσμικές και υποκειμενικές συνθήκες για την επανενσωμάτωση της Κοινωνίας στη Φύση.
2.
Το «όραμα» της συμμετοχικής οικονομικής το προτείνει ο βασικός συνεργάτης του Τσόμσκι, Μάικλ Αλμπερτ. Το κύριο χαρακτηριστικό του οράματος αυτού, είναι ότι το Πάρεκον προϋποθέτοντας τον χωρισμό της κοινωνίας, όπως σήμερα, σε οικονομική και πολιτική σφαίρα, αναφέρεται μόνο στους οικονομικούς θεσμούς και σιωπά για τους πολιτικούς, πολιτισμικούς και ευρύτερα κοινωνικούς θεσμούς, με τη δικαιολογία ότι «τα μοντέλα γύρω από τέτοιους θεσμούς βρίσκονται ακόμα σε στάδιο ανάπτυξης» Εύλογα, λοιπόν, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι είναι εσκεμμένη η πλήρης ασάφεια πάνω στα θέματα που ιστορικά διαίρεσαν την Αριστερά, όπως το θέμα του κράτους και το εξίσου κρίσιμο θέμα της μορφής που θα πάρει η κοινωνική ιδιοκτησία πάνω στα μέσα παραγωγής στη μελλοντική κοινωνία.
Με δεδομένο, επομένως, τον καθαρά οικονομικό χαρακτήρα του Πάρεκον, δεν προκαλεί έκπληξη ότι τα κύρια συλλογικά όργανα αποφάσεων σε αυτό καθορίζονται στο οικονομικό πεδίο. Ετσι, η έννοια του πολίτη απουσιάζει παντελώς από το μοντέλο αυτό και αντικαθίσταται από τις έννοιες του εργαζόμενου και του καταναλωτή -εισάγοντας και στην προτεινόμενη μετακαπιταλιστική κοινωνία τον αντίστοιχο οικονομικό δυϊσμό του σημερινού ανθρώπου που έχει καθιερώσει η καπιταλιστική! Δεν είναι επομένως περίεργο ότι το μοντέλο καταλήγει τελικά σε μία διαστρέβλωση της έννοιας της άμεσης δημοκρατίας (που όμως επικαλείται), την οποία προφανώς εννοεί όχι ως καθεστώς, αλλά απλά ως μια διαδικασία όπου οι πολίτες παίρνουν μέρος στη διαδικασία των αποφάσεων μόνο στον βαθμό που αυτές τους επηρεάζουν και εφόσον οι ανάγκες του μοντέλου δεν επιβάλλουν την αντιπροσώπευση! Συγχρόνως, το Πάρεκον συνεπάγεται μια ιδιαιτέρως γραφειοκρατική δομή, που εύστοχα χαρακτηρίστηκε από τον ελευθεριακό ακαδημαϊκό John Crump ως «συμμετοχική γραφειοκρατία».
Το δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό που προβάλλει ο ίδιος ο Αλμπερτ, είναι οι ηθικές αξίες που χαρακτηρίζουν το Πάρεκον, οι οποίες μάλιστα, για κάποιους ένθερμους υποστηρικτές του, συνιστούν και τη διαφορά του από άλλα οράματα. Ετσι, υποστηρίζεται για παράδειγμα ότι η αμοιβή σύμφωνα με την προσπάθεια που προτείνει το Πάρεκον -και όχι σύμφωνα με την απόδοση των εργαζομένων όπως προτείνει ο σοσιαλισμός- είναι μια «ηθικώς πολύ πιο προωθημένη πρόταση».
Θα προσπαθήσω εδώ να σκιαγραφήσω πολύ περιληπτικά δυό από τις νέες προτάσεις, 1)εκείνη της περιεκτικής δημοκρατίας, που στοχεύει κατά τον εισηγητή της Τάκης Φωτόπουλο σε μια πραγματική οικονομική δημοκρατία, όπου οι πολίτες θα μπορούν να ελέγχουν την καθημερινότητα τους, χωρίς αόρατες δυνάμεις της αγοράς, χωρίς κρατική γραφειοκρατία και χωρίς χρήμα και 2)το μοντέλο Parecon του Μάικλ Άλμπερτ.
1.
Κατά τον Τάκη Φωτόπουλο σε μια ριζικά αποκεντρωμένη κοινωνία οι συνελεύσεις των πολιτών σε κάθε κοινότητα, θα παίρνουν όλες τις σημαντικές τοπικές πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις, ενώ οι συνομοσπονδίες των δήμων σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, δηλαδή οι συνελεύσεις των ανακλητών εντολοδόχων των δημοτικών συνελεύσεων, θα παίρνουν αντίστοιχα τις σημαντικές περιφερειακές και εθνικές αποφάσεις. Έτσι, όλες οι «μακρό»-οικονομικές αποφάσεις για την συνολική κατανομή των οικονομικών πόρων (επενδύσεις, εργασία, παραγωγή, κατανάλωση, τεχνολογία κ.λπ.) παίρνονται από το σώμα των πολιτών συλλογικά και χωρίς αντιπροσώπευση, ενώ οι «μικρό»-οικονομικές αποφάσεις των παραγωγών και των καταναλωτών παίρνονται από τους ίδιους, μέσα από τη λειτουργία ειδικών πιστωτικών καρτών, με βάση την γενική κατανομή των πόρων που καθορίζουν οι συνελεύσεις. Τοιουτοτρόπως, εξασφαλίζεται και μια πραγματική ελευθερία επιλογής για όλους τους πολίτες, αντί για την ψευτο-ελευθερία επιλογής του συστήματος της αγοράς. Η ικανοποίηση όλων των βασικών αναγκών γίνεται με βάση τις συγκεκριμένες ανάγκες των πολιτών, ενώ η ικανοποίηση των μη βασικών αναγκών με βάση την καταβαλλόμενη προσπάθεια και τους διαθέσιμους πόρους. Η τοπική αυτοδυναμία που επιτυγχάνεται σε μια παρόμοια αποκεντρωμένη κοινωνία όχι μόνο εξασφαλίζει την πλήρη απασχόληση, αλλά και δημιουργεί τις θεσμικές και υποκειμενικές συνθήκες για την επανενσωμάτωση της Κοινωνίας στη Φύση.
2.
Το «όραμα» της συμμετοχικής οικονομικής το προτείνει ο βασικός συνεργάτης του Τσόμσκι, Μάικλ Αλμπερτ. Το κύριο χαρακτηριστικό του οράματος αυτού, είναι ότι το Πάρεκον προϋποθέτοντας τον χωρισμό της κοινωνίας, όπως σήμερα, σε οικονομική και πολιτική σφαίρα, αναφέρεται μόνο στους οικονομικούς θεσμούς και σιωπά για τους πολιτικούς, πολιτισμικούς και ευρύτερα κοινωνικούς θεσμούς, με τη δικαιολογία ότι «τα μοντέλα γύρω από τέτοιους θεσμούς βρίσκονται ακόμα σε στάδιο ανάπτυξης» Εύλογα, λοιπόν, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι είναι εσκεμμένη η πλήρης ασάφεια πάνω στα θέματα που ιστορικά διαίρεσαν την Αριστερά, όπως το θέμα του κράτους και το εξίσου κρίσιμο θέμα της μορφής που θα πάρει η κοινωνική ιδιοκτησία πάνω στα μέσα παραγωγής στη μελλοντική κοινωνία.
Με δεδομένο, επομένως, τον καθαρά οικονομικό χαρακτήρα του Πάρεκον, δεν προκαλεί έκπληξη ότι τα κύρια συλλογικά όργανα αποφάσεων σε αυτό καθορίζονται στο οικονομικό πεδίο. Ετσι, η έννοια του πολίτη απουσιάζει παντελώς από το μοντέλο αυτό και αντικαθίσταται από τις έννοιες του εργαζόμενου και του καταναλωτή -εισάγοντας και στην προτεινόμενη μετακαπιταλιστική κοινωνία τον αντίστοιχο οικονομικό δυϊσμό του σημερινού ανθρώπου που έχει καθιερώσει η καπιταλιστική! Δεν είναι επομένως περίεργο ότι το μοντέλο καταλήγει τελικά σε μία διαστρέβλωση της έννοιας της άμεσης δημοκρατίας (που όμως επικαλείται), την οποία προφανώς εννοεί όχι ως καθεστώς, αλλά απλά ως μια διαδικασία όπου οι πολίτες παίρνουν μέρος στη διαδικασία των αποφάσεων μόνο στον βαθμό που αυτές τους επηρεάζουν και εφόσον οι ανάγκες του μοντέλου δεν επιβάλλουν την αντιπροσώπευση! Συγχρόνως, το Πάρεκον συνεπάγεται μια ιδιαιτέρως γραφειοκρατική δομή, που εύστοχα χαρακτηρίστηκε από τον ελευθεριακό ακαδημαϊκό John Crump ως «συμμετοχική γραφειοκρατία».
Το δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό που προβάλλει ο ίδιος ο Αλμπερτ, είναι οι ηθικές αξίες που χαρακτηρίζουν το Πάρεκον, οι οποίες μάλιστα, για κάποιους ένθερμους υποστηρικτές του, συνιστούν και τη διαφορά του από άλλα οράματα. Ετσι, υποστηρίζεται για παράδειγμα ότι η αμοιβή σύμφωνα με την προσπάθεια που προτείνει το Πάρεκον -και όχι σύμφωνα με την απόδοση των εργαζομένων όπως προτείνει ο σοσιαλισμός- είναι μια «ηθικώς πολύ πιο προωθημένη πρόταση».
Πέμπτη 6 Νοεμβρίου 2008
ΜΙΑ ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Η Παρισινή Κομούνα του 1871
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ-Η ΣΥΓΚΥΡΙΑ
Το απολυταρχικό καθεστώς που κυβερνούσε τη Γαλλία τις παραμονές της εξέγερσης ονομαζόταν 2η Αυτοκρατορία. Επικεφαλής της ήταν ο ανεψιός του Ναπολέοντα, ο Ναπολέων Γ΄, ο οποίος είχε εκμεταλλευθεί τις έριδες της 2ης Δημοκρατίας (1848-1852) και είχε κατορθώσει, αφού πρώτα εξελέγη πρόεδρός της, να την καταργήσει και να αναγορευθεί «Αυτοκράτωρ». Στη διάρκεια των 20 χρόνων της διακυβέρνησής του η όψη της χώρας, και ειδικότερα του Παρισιού, άλλαξε δραματικά. Στην ύπαιθρο η εκβιομηχάνιση και ο σιδηρόδρομος αναγγέλλουν την οριστική ένταξη της χώρας στην καπιταλιστική οικονομία. Στην πρωτεύουσα αρχίζει να συρρέει πλήθος από την ύπαιθρο το οποίο συναντιέται με τους τεχνίτες, τους φοιτητές και τους ελεύθερους επαγγελματίες της πόλης. Όλοι αυτοί, επηρεασμένοι από τα επαναστατικά ιδεώδη του 19ου αιώνα, ασφυκτιούν κάτω από την καταπίεση του καθεστώτος, το οποίο σιγά σιγά ενδύεται τον μανδύα του φιλελευθερισμού και αρχίζει να παραχωρεί δικαιώματα στους εργάτες.
Το μεγαλείο της πατρίδας αποτελεί τον άλλο πυλώνα του καθεστώτος. Έτσι, η Γαλλία εμπλέκεται σε πολέμους στην Ευρώπη (Κριμαία 1856, Ιταλία 1859) αλλά και στην Αμερική (Μεξικό 1867). Το 1870 (Ιούλιος) κηρύσσει τον πόλεμο στην Πρωσσία. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας τίθεται επικεφαλής του στρατού αλλά ηττάται στο Σεντάν στις 4 Σεπτεμβρίου και παραδίδεται στους Πρώσσους. Η αιχμαλωσία του σηματοδοτεί την κατάρρευση της Αυτοκρατορίας. Όταν η είδηση φθάνει στο Παρίσι, ο λαός εισβάλλει στο κτίριο όπου συνεδρίαζε το νομοθετικό σώμα και το υποχρεώνει να ανακηρύξει την Προσωρινή Δημοκρατία και να σχηματίσει μια Προσωρινή Κυβέρνηση εθνικής ενότητας.
Στην ουσία όμως πρόκειται για τη σύγκρουση δύο εντελώς διαφορετικών αντιλήψεων της Δημοκρατίας. Η μεγαλοαστική τάξη, η οποία ήταν πιστή σύμμαχος του αυτοκράτορα, ενδιαφέρεται για μια ομαλή μετάβαση σε ένα νέο πολιτικό σύστημα χωρίς να θιγούν το υπάρχον κοινωνικό status και τα προνόμιά της. Γι' αυτήν ο πόλεμος αποτελεί εμπόδιο αλλά και απρόβλεπτο γεγονός το οποίο μπορεί να πυροδοτήσει ανεξέλεγκτες εξελίξεις. Άρα πρέπει να σταματήσει. Η Προσωρινή Κυβέρνηση, της οποίας τα μέλη αποτελούνται από το πολιτικό προσωπικό της 2ης Αυτοκρατορίας, αναλαμβάνει να υλοποιήσει τους στόχους αυτούς. Έτσι ανακηρύσσει τη Δημοκρατία, όχι διότι πιστεύει σε αυτήν, αλλά γιατί έχει ήδη επιβληθεί από τα γεγονότα. Σκοπός της είναι να διαχειριστεί η ίδια αυτή τη Δημοκρατία, ώστε να μην πέσει στα χέρια των επαναστατών.
Οι Παριζιάνοι έχουν διαφορετικές επιδιώξεις. Ο πόλεμος αποτελεί όχημα για την εδραίωση της Δημοκρατίας, όχι μόνο ως πολιτικού αλλά και ως κοινωνικού συστήματος. Η ανάμνηση της Μεγάλης Επανάστασης του 1789, όταν η Δημοκρατία απειλήθηκε τόσο από το εξωτερικό όσο και από το εσωτερικό, είναι ζωντανή και στοιχειώνει τα πνεύματα. Για τον λαό του Παρισιού η Δημοκρατία έχει εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο από ό,τι για τους μεγαλοαστούς και τους αριστοκράτες. Χωρίς να έχει αποτυπωθεί σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα, το περιεχόμενο αυτό ταυτίζεται με την ανάληψη του ελέγχου σε όλα τα πεδία της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Πατριωτισμός και κοινωνικός ριζοσπαστισμός συναντιόνται σε ένα εκρηκτικό μείγμα όπου το έθνος ταυτίζεται με τον λαό και τη Δημοκρατία και αντιτίθεται σε κάθε απολυταρχισμό, εσωτερικό και εξωτερικό.
Για τους Παριζιάνους κάθε συμβιβασμός με τους Πρώσσους φάνταζε αδιανόητος, μια προδοσία της Δημοκρατίας τους. Αντίθετα για την Προσωρινή Κυβέρνηση η λήξη του πολέμου ήταν ο μοναδικός τρόπος ώστε αυτή η Δημοκρατία, είτε να πεθάνει, είτε να λάβει την αντιδραστική μορφή που την εξυπηρετούσε. Μετά από συνεχείς στρατιωτικές αποτυχίες, οι οποίες καταλήγουν στην περικύκλωση του Παρισιού από τους Πρώσσους, η Κυβέρνηση υπογράφει την ανακωχή στις 28 Ιανουαρίου 1871.
Οι όροι της ανακωχής προβλέπουν την εκλογή Εθνοσυνέλευσης, μοναδική αρχή με την οποία ο Πρώσσος Πρωθυπουργός Βίσμαρκ αποδέχεται να συζητήσει τους όρους της συνθήκης ειρήνης. Η Προσωρινή Κυβέρνηση προκηρύσσει εκλογές για τις 8/2/1871. 26 γεωγραφικά διαμερίσματα της Γαλλίας ψηφίζουν υπό πρωσσική κατοχή. Δύο ερωτήματα αποζητούν απάντηση: η συνέχιση του πολέμου και η μορφή του πολιτεύματος. Η ειρηνική στάση των συντηρητικών, η φιλοπόλεμη διάθεση των δημοκρατικών, η ανασφάλεια των χωρικών που τους ωθεί να αποζητούν την προστασία των προυχόντων εξηγούν το αποτέλεσμα των εκλογών. Σε σύνολο 645 βουλευτών οι 400 είναι μοναρχικοί. Η υπερψήφιση των μοναρχικών οφείλεται στην αντιπολεμική θέση τους! Όπως θα δείξουν οι επαναληπτικές εκλογές του επόμενου έτους, η Γαλλία μπορεί να θεωρηθεί δημοκρατική και συντηρητική. Εκείνο που περιμένει από τη δημοκρατία είναι η τάξη και η ασφάλεια, και όχι η περιπέτεια.
Οι ίδιες όμως εκλογές αναδεικνύουν και ένα άλλο πρόβλημα. Ενώ η χώρα υπερψηφίζει τους μοναρχικούς, η πρωτεύουσα προτιμά τους υπέρμαχους του πολέμου δημοκράτες! Η καθολική ψηφοφορία αποκαλύπτει λοιπόν την αντίθεση ανάμεσα στην επαρχία και στην πρωτεύουσα, η οποία λόγω της θέσης της ήταν ο κινητήριος μοχλός των πολιτικών ανακατατάξεων.
Η Εθνοσυνέλευση συνέρχεται αρχικά στο Μπορντώ (Bordeaux) και αργότερα στις Βερσαλλίες (Versailles), προάστιο του Παρισιού. Αναθέτει την εκτελεστική εξουσία στον Adolphe Thiers (Θιέρσιος). Αποφεύγει την πρωτεύουσα με το πρόσχημα της πολιορκίας, στην ουσία όμως για να μην καταστεί όμηρος του πλήθους. Συνάπτει συνθήκη ειρήνης με τους Πρώσσους παραχωρώντας την Αλσατία-Λωρραίνη, καταβάλλοντας πολεμική αποζημίωση και επιτρέποντας την προσωρινή είσοδο των Γερμανών στο Παρίσι (1-3/3/71), γεγονός που θα εξάψει ακόμη περισσότερο τα πνεύματα.
Στις 3/3 η Παρισινή Εθνοφρουρά (250 τάγματα) συγκροτεί επαναστατικά συμβούλια. Η Εθνοσυνέλευση απαντά μη καταβάλλοντας τον μισθό των εθνοφρουρών και λαμβάνοντας σειρά αντιλαϊκών μέτρων όπως η κατάργηση της αναστολής πληρωμής των ενοικίων και των γραμματίων, η οποία είχε θεσπισθεί στις 13/8/70. Στις 15/3 η Εθνοφρουρά εκλέγει μια Κεντρική Επιτροπή. Στις 18/3 η κυβέρνηση του Θιέρσιου επιχειρεί να αφαιρέσει από την πρωτεύουσα τα κανόνια και τα ντουφέκια που βρίσκονται στον λόφο της Μονμάρτρης και στη Belleville. Ο λαός, θεωρώντας την κίνηση αυτή προδοτική, κινητοποιείται, αντιστέκεται και ματαιώνει την επιχείρηση. Ο επικεφαλής της επιχείρησης και ένας άλλος στρατηγός εκτελούνται επί τόπου! Πανικόβλητος ο Θιέρσιος διατάζει την απόσυρση όλων των κυβερνητικών αξιωματούχων και στρατευμάτων από την πρωτεύουσα. Περικυκλωμένο από τα κυβερνητικά στρατεύματα από τη μία και τους Πρώσσους από την άλλη πλευρά, το Παρίσι διαλέγει τον δρόμο της εξέγερσης και της αυτοκυβέρνησης. Η Κεντρική Επιτροπή προκηρύσσει εκλογές για τις 26 Μαρτίου. Εκλέγεται ένα δημοτικό συμβούλιο το οποίο εδρεύει στο Δημαρχείο και παίρνει το όνομα Κομμούνα (Commune).
Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
Η εξέταση της ιδεολογικής τοποθέτησης των μελών του δημοτικού συμβουλίου αποκαλύπτει πολλά πράγματα για τον χαρακτήρα της εξέγερσης. Σε γενικές γραμμές μπορεί κανείς να τους κατατάξει σε δύο κατηγορίες. Από τη μια μεριά βρίσκονται οι νεο-ιακωβίνοι και οι οπαδοί του Βlanqui: ριζοσπάστες δημοκρατικοί, πολιτικοί απόγονοι του Ροβεσπιέρου, νοσταλγοί των φιλολαϊκών μέτρων της Επανάστασης και ιδίως της ριζοσπαστικής τάσης που επικράτησε το 1792 επιθυμούν τη δικτατορική επιβολή της Κομμούνας σε ολόκληρη τη χώρα με σκοπό την κατάρρευση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και την αντικατάστασή της από μια νέα, βασισμένη στις αρχές της οικονομικής και πολιτικής ισότητας. Η τάση αυτή αποτελεί την πλειοψηφία στο Συμβούλιο και υποστηρίζει αναμφίβολα τον συγκεντρωτικό χαρακτήρα του γαλλικού κράτους, εφόσον η εξουσία ασκείται από την Κομμούνα με έδρα το Παρίσι.
Το ιδανικό της οικονομικής και κοινωνικής ισότητας αποτελεί φυσικά τον στόχο και της μειοψηφικής τάσης. Ο τρόπος όμως με τον οποίο θα επιτευχθεί διαφοροποιείται ριζικά. Η μειοψηφία αποτελείται από μέλη της Διεθνούς, οπαδούς του Προυντόν και του Μπακούνιν. Οι φεντεραλιστές, όπως αποκαλούνται, αντιτίθενται στη δικτατορική, άρα βίαιη, επιβολή της Κομμούνας στην υπόλοιπη Γαλλία. Αντίθετα ευνοούν τη δημιουργία ανάλογων κινημάτων σε όλη την επικράτεια με σκοπό την αντικατάσταση του συγκεντρωτικού κράτους από μια ομοσπονδία αυτόνομων κοινοτήτων.
Για πολλούς ιστορικούς αυτή ακριβώς η πολυσυλλεκτικότητα -στην Κομμούνα αντιπροσωπεύονταν όλες οι τάσεις της γαλλικής προοδευτικής κίνησης- αποτέλεσε και τη σημαντικότερη αδυναμία της εξέγερσης. Έλειψε δηλαδή ο σαφής ιδεολογικός χαρακτήρας ο οποίος θα καθόριζε μια συγκεκριμένη γραμμή πλεύσης επιλέγοντας τα σωστά βήματα και αφήνοντας για αργότερα κάποια άλλα, θέτοντας με άλλα λόγια τις προτεραιότητες. Αντί γι' αυτό πάρθηκαν μια σειρά από μέτρα που μαρτυρούν το γενικό πνεύμα της εξέγερσης, τη θέλησης της δηλαδή να καταπιαστεί ταυτόχρονα με τα θέματα διεξαγωγής του επαναστατικού πολέμου, μορφής του πολιτικού καθεστώτος και υφής των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων αλλά ταυτόχρονα και την έλλειψη σχεδιασμού, απαραίτητου ίσως εκείνες τις κρίσιμες ώρες. Μια τέτοια αδυναμία όμως δεν πρέπει να εκπλήσσει. Η Κομμούνα δεν ήταν προϊόν οργανωμένης συνωμοτικής δράσης αλλά της αυθόρμητης αντίδρασης του παρισινού λαού. Η έλλειψη επομένως σχεδιασμού είναι φυσιολογική.
Αν και μειοψηφία οι φεντεραλιστές κατόρθωσαν να περάσουν τις θέσεις τους στο σημαντικότερο ίσως κείμενο της Κομμούνας, την «Διακήρυξη προς τον γαλλικό λαό» στις 19/4. Σκοπός της διακήρυξης ήταν να πληροφορήσει τη γαλλική επαρχία για την πολιτική φυσιογνωμία της εξέγερσης. Αυτό το κείμενο αναγνωρίζει τη Δημοκρατία ως τη μοναδική μορφή κυβέρνησης συμβατής με τα δικαιώματα του λαού και με την ελεύθερη και κανονική ανάπτυξη της κοινωνίας. Διαψεύδει τις κατηγορίες ότι το Παρίσι θέλησε να επιβάλει την εξουσία του στην υπόλοιπη χώρα. Αντίθετα διακηρύττει την απόλυτη αυτονομία όλων των γαλλικών κοινοτήτων η ελεύθερη ένωση των οποίων θα αποτελεί στο εξής την ενότητα του έθνους. Οι κοινότητες θα είναι ίσες σε δικαιώματα μεταξύ τους. Στις αρμοδιότητές τους εμπίπτουν η ψήφιση του προϋπολογισμού, ο καθορισμός των φόρων, η διεύθυνση των τοπικών υποθέσεων, η οργάνωση της δικαιοσύνης, της εκπαίδευσης και της αστυνομίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα αξιώματα είναι όχι μόνο αιρετά αλλά και ανακλητά, αφού οι κάτοχοι τους υπόκεινται σε συνεχή έλεγχο. Το κείμενο δεν κάνει πουθενά λόγο για την ύπαρξη κεντρικής κυβέρνησης. Ο Μαρξ στη δική του μελέτη για την Κομμούνα λέει καθαρά ότι οι απεσταλμένοι από κάθε κοινότητα θα συγκροτούν την εθνική αντιπροσωπεία με έδρα το Παρίσι. Προσθέτει ότι η κοινότητα (Κομμούνα) θα έπρεπε να αποτελεί την πολιτική μορφή διακυβέρνησης ακόμη και των πιο μικρών χωριών της υπαίθρου και ότι οι αγροτικές κοινότητες κάθε διαμερίσματος θα διαχειρίζονται τις κοινές υποθέσεις τους μέσω μιας συνέλευσης αντιπρόσωπων που θα εδρεύει στην πρωτεύουσα κάθε διαμερίσματος. Οι αντιπρόσωποι αυτοί είναι όμως ανακλητοί ανά πάσα στιγμή αλλά και υποχρεωμένοι να δρουν σύμφωνα με εντολές που δέχονται από τους εκλέκτορές τους. Η εθνική ενότητα όχι μόνο δεν διαλύεται αλλά αντίθετα ενισχύεται γύρω από την κοινοτική οργάνωση με την καταστροφή της κρατικής εξουσίας η οποία, ενώ υποστήριζε ότι ενσάρκωνε αυτή την ενότητα, στην ουσία δρούσε ανεξάρτητα και εις βάρος του έθνους. Καταλήγει πως τίποτα δεν είναι πιο ξένο προς το πνεύμα της Κομμούνας από την επιβολή μιας ιεραρχικής εξουσίας.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΑΣ
Περισσότερο όμως από την ανίχνευση των ιδεολογικών προθέσεων, η μελέτη του μικρού αλλά σημαντικού έργου της εξέγερσης αποκαλύπτει πολλά για τη φυσιογνωμία της. Ο τελικός στόχος δεν ήταν άλλος από την πολιτική και οικονομική χειραφέτηση των εργαζομένων, με άλλα λόγια τη διαχείριση των υποθέσεων από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους. Η κοινοτική αυτονομία αποτελεί το μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού, όντας για αρκετούς προϊόν ιδεολογικής επεξεργασίας ομοσπονδιακών θεωριών αλλά για ακόμη περισσότερους πρακτικός τρόπος αντιμετώπισης του καταπιεστικού συγκεντρωτισμού. Άλλωστε η κοινοτική αυτονομία επιβλήθηκε στην πράξη από τα γεγονότα, με τη σύμφωνη γνώμη όλων των πολιτικών ρευμάτων, σε ένα Παρίσι στερημένο έως τότε ενός αιρετού δημοτικού συμβουλίου. Η προσφυγή στις κάλπες για την ανάδειξη του δημοτικού συμβουλίου (26/3) δείχνει βέβαια και την αγωνία των εξεγερμένων να νομιμοποιήσουν την εξουσία τους μέσω των εκλογών. Η κατηγορία της δικτατορίας έπρεπε να αποτιναχθεί με κάθε τρόπο. Από τα μέτρα που πάρθηκαν άλλα έμειναν στα χαρτιά και άλλα εφαρμόστηκαν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό.
Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά ποιο ήταν το περιεχόμενο αυτής της κοινοτικής αυτονομίας.
Στο πολιτικό πεδίο η άμεση δημοκρατία, η απόρριψη της αρχής της αντιπροσώπευσης και της γραφειοκρατίας έρχονται σε πρώτο πλάνο. Οι αξιωματούχοι, ακόμη και οι δικαστές, είναι όχι μόνο αιρετοί αλλά και ανακλητοί. Η δικαιοσύνη απονέμεται δωρεάν. Ο μόνιμος στρατός καταργείται και αντικαθίσταται από πολιτοφυλακές. Η Εκπαίδευση αφαιρείται από τα χέρια του κλήρου και περνάει στα χέρια της Κοινότητας. Σε αυτόν τον τομέα αναβιώνουν οι αρχές της Γαλλικής Επανάστασης: δωρεάν, υποχρεωτική και λαϊκή Εκπαίδευση.
Στο κοινωνικό πεδίο η Κομμούνα λαμβάνει μια σειρά από μέτρα για την ανακούφιση του δοκιμαζόμενου πληθυσμού: αναστολή καταβολής ενοικίων και πληρωμής χρεών, μορατόριουμ τιμών, μάξιμουμ αποδοχών (περιλαμβανομένων και των αξιωματούχων), κατάργηση νυχτερινής εργασίας, επίταξη άδειων διαμερισμάτων για τη στέγαση των αστέγων. Το σημαντικότερο ίσως μέτρο αφορά στην επίταξη των εργαστηρίων που είχαν εγκαταλειφθεί από τους ιδιοκτήτες τους. Σύμφωνα με διάταγμα της 16ης/4 τα εργαστήρια αυτά θα περνούσαν στα χέρια των εκεί εργαζομένων οι οποίοι θα συγκροτούσαν ένα συνεταιρισμό. Το μέτρο όμως δεν ήταν προσωρινού χαρακτήρα. Αντίθετα το διάταγμα προέβλεπε τη σύσταση ενός δικαστηρίου το οποίο θα αναλάμβανε να αποτιμήσει την αξία του εργαστηρίου και να καθορίσει το ύψος της αποζημίωσης που θα λάμβαναν οι ιδιοκτήτες όταν επέστρεφαν στην πρωτεύουσα, έτσι ώστε η διεύθυνση των εργαστηρίων από τους εργαζόμενους να γίνει μόνιμη. Ας σημειωθεί πως πουθενά δεν γίνεται λόγος για κρατικούς συνεταιρισμούς αλλά μόνο για συνεταιρισμούς εργαζομένων. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η κοινοτικοποίηση όλων των ιδρυμάτων της πόλεως. Η διεύθυνσή τους περνάει στα χέρια ενός διευθυντή εκλεγμένου από τους εργάτες και ανακλητού. Ο διευθυντής μαζί με τους επικεφαλής των εργαστηρίων και εργάτες συγκροτούν ένα συμβούλιο που αποφασίζει για τις απολύσεις και τη μισθοδοσία.
Είναι λοιπόν προφανές ότι η επιδίωξη της Κομμούνας ήταν η κατάργηση του κράτους και η ανασύσταση της κοινοτικής ενότητας γύρω από θεσμούς που απαιτούσαν την ισότιμη και ενεργή συμμετοχή των εμπλεκομένων. Πρόκειται για την κατάργηση στην πράξη του διαχωρισμού ανάμεσα σε διοικούντες και διοικούμενους, κάτι φυσικά που δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί λόγω της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΑΣ
Η ζωή της Κομμούνας ήταν σύντομη. Ήδη από τον Απρίλιο οι στρατιωτικές αποτυχίες στις επιχειρήσεις εναντίον της κυβέρνησης των Βερσαλλιών αποδυνάμωσαν τη θέση της. Η άσχημη πορεία του πολέμου τροφοδοτούσε τις αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό του Συμβουλίου όπου μια ισχυρή τάση ζητούσε να αναλάβει η Κομμούνα δικτατορικές εξουσίες, κάτι το οποίο δεν επιθυμούσαν οι φεντεραλιστές. Φαίνεται λοιπόν ότι η Κομμούνα αδυνατούσε να διεξάγει ταυτόχρονα ένα επαναστατικό πόλεμο και μια κοινωνική επανάσταση. Εξάλλου ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν σε βάρος της. Από τη μια η Κυβέρνηση των Βερσαλλιών υπερείχε σε όπλα και σε αριθμό στρατιωτών. Από την άλλη το μήνυμα της κοινοτικής αυτονομίας είτε δεν συγκινούσε την επαρχία είτε έφθανε σε αυτήν παραμορφωμένο. Ελάχιστες πόλεις ξεσηκώθηκαν υπέρ της Κομμούνας και η καταστολή ήταν άμεση και επώδυνη. Καταλυτικός ήταν σε αυτό το σημείο ο ρόλος του επαρχιακού τύπου. Οι μεν συντηρητικές εφημερίδες από την αρχή καταδίκασαν την εξεγερμένη πρωτεύουσα. Οι δε προοδευτικές, ενώ στην αρχή είδαν ευνοϊκά την εξέγερση, αργότερα άλλαξαν στάση. Όσο γινόταν αντιληπτό το πραγματικό περιεχόμενο της Κομμούνας, τόσο οι αστοί δημοκράτες, που έλεγχαν τον προοδευτικό τύπο, απομακρύνονταν από αυτήν. Η κοινοτική αυτονομία τρόμαξε όσους θεωρούσαν τη δημοκρατία ως απλώς μια εναλλακτική μορφή κρατικής διακυβέρνησης. Ανέλαβαν λοιπόν το έργο της δυσφήμησης της εξέγερσης, παρουσιάζοντας μέσα από τις στήλες τους του Κομμουνάρους ως εγκληματίες.
Σε αυτό το πλαίσιο η εισβολή των κυβερνητικών στρατευμάτων στο Παρίσι στις 21 Μαΐου κατέληξε στην αιματηρή καταστολή της εξέγερσης κατά τη διάρκεια της «Αιματηρής Εβδομάδας» (21-28 Μαΐου 1871) παρά την ηρωική αντίσταση. Πολλές χιλιάδες σφάχτηκαν, αιχμαλωτίσθηκαν ή καταδικάστηκαν από στρατοδικεία. Η συντηρητική Δημοκρατία του Thiers είχε συντρίψει την κοινοτική αυτονομία της πρωτεύουσας.
Το απολυταρχικό καθεστώς που κυβερνούσε τη Γαλλία τις παραμονές της εξέγερσης ονομαζόταν 2η Αυτοκρατορία. Επικεφαλής της ήταν ο ανεψιός του Ναπολέοντα, ο Ναπολέων Γ΄, ο οποίος είχε εκμεταλλευθεί τις έριδες της 2ης Δημοκρατίας (1848-1852) και είχε κατορθώσει, αφού πρώτα εξελέγη πρόεδρός της, να την καταργήσει και να αναγορευθεί «Αυτοκράτωρ». Στη διάρκεια των 20 χρόνων της διακυβέρνησής του η όψη της χώρας, και ειδικότερα του Παρισιού, άλλαξε δραματικά. Στην ύπαιθρο η εκβιομηχάνιση και ο σιδηρόδρομος αναγγέλλουν την οριστική ένταξη της χώρας στην καπιταλιστική οικονομία. Στην πρωτεύουσα αρχίζει να συρρέει πλήθος από την ύπαιθρο το οποίο συναντιέται με τους τεχνίτες, τους φοιτητές και τους ελεύθερους επαγγελματίες της πόλης. Όλοι αυτοί, επηρεασμένοι από τα επαναστατικά ιδεώδη του 19ου αιώνα, ασφυκτιούν κάτω από την καταπίεση του καθεστώτος, το οποίο σιγά σιγά ενδύεται τον μανδύα του φιλελευθερισμού και αρχίζει να παραχωρεί δικαιώματα στους εργάτες.
Το μεγαλείο της πατρίδας αποτελεί τον άλλο πυλώνα του καθεστώτος. Έτσι, η Γαλλία εμπλέκεται σε πολέμους στην Ευρώπη (Κριμαία 1856, Ιταλία 1859) αλλά και στην Αμερική (Μεξικό 1867). Το 1870 (Ιούλιος) κηρύσσει τον πόλεμο στην Πρωσσία. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας τίθεται επικεφαλής του στρατού αλλά ηττάται στο Σεντάν στις 4 Σεπτεμβρίου και παραδίδεται στους Πρώσσους. Η αιχμαλωσία του σηματοδοτεί την κατάρρευση της Αυτοκρατορίας. Όταν η είδηση φθάνει στο Παρίσι, ο λαός εισβάλλει στο κτίριο όπου συνεδρίαζε το νομοθετικό σώμα και το υποχρεώνει να ανακηρύξει την Προσωρινή Δημοκρατία και να σχηματίσει μια Προσωρινή Κυβέρνηση εθνικής ενότητας.
Στην ουσία όμως πρόκειται για τη σύγκρουση δύο εντελώς διαφορετικών αντιλήψεων της Δημοκρατίας. Η μεγαλοαστική τάξη, η οποία ήταν πιστή σύμμαχος του αυτοκράτορα, ενδιαφέρεται για μια ομαλή μετάβαση σε ένα νέο πολιτικό σύστημα χωρίς να θιγούν το υπάρχον κοινωνικό status και τα προνόμιά της. Γι' αυτήν ο πόλεμος αποτελεί εμπόδιο αλλά και απρόβλεπτο γεγονός το οποίο μπορεί να πυροδοτήσει ανεξέλεγκτες εξελίξεις. Άρα πρέπει να σταματήσει. Η Προσωρινή Κυβέρνηση, της οποίας τα μέλη αποτελούνται από το πολιτικό προσωπικό της 2ης Αυτοκρατορίας, αναλαμβάνει να υλοποιήσει τους στόχους αυτούς. Έτσι ανακηρύσσει τη Δημοκρατία, όχι διότι πιστεύει σε αυτήν, αλλά γιατί έχει ήδη επιβληθεί από τα γεγονότα. Σκοπός της είναι να διαχειριστεί η ίδια αυτή τη Δημοκρατία, ώστε να μην πέσει στα χέρια των επαναστατών.
Οι Παριζιάνοι έχουν διαφορετικές επιδιώξεις. Ο πόλεμος αποτελεί όχημα για την εδραίωση της Δημοκρατίας, όχι μόνο ως πολιτικού αλλά και ως κοινωνικού συστήματος. Η ανάμνηση της Μεγάλης Επανάστασης του 1789, όταν η Δημοκρατία απειλήθηκε τόσο από το εξωτερικό όσο και από το εσωτερικό, είναι ζωντανή και στοιχειώνει τα πνεύματα. Για τον λαό του Παρισιού η Δημοκρατία έχει εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο από ό,τι για τους μεγαλοαστούς και τους αριστοκράτες. Χωρίς να έχει αποτυπωθεί σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα, το περιεχόμενο αυτό ταυτίζεται με την ανάληψη του ελέγχου σε όλα τα πεδία της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Πατριωτισμός και κοινωνικός ριζοσπαστισμός συναντιόνται σε ένα εκρηκτικό μείγμα όπου το έθνος ταυτίζεται με τον λαό και τη Δημοκρατία και αντιτίθεται σε κάθε απολυταρχισμό, εσωτερικό και εξωτερικό.
Για τους Παριζιάνους κάθε συμβιβασμός με τους Πρώσσους φάνταζε αδιανόητος, μια προδοσία της Δημοκρατίας τους. Αντίθετα για την Προσωρινή Κυβέρνηση η λήξη του πολέμου ήταν ο μοναδικός τρόπος ώστε αυτή η Δημοκρατία, είτε να πεθάνει, είτε να λάβει την αντιδραστική μορφή που την εξυπηρετούσε. Μετά από συνεχείς στρατιωτικές αποτυχίες, οι οποίες καταλήγουν στην περικύκλωση του Παρισιού από τους Πρώσσους, η Κυβέρνηση υπογράφει την ανακωχή στις 28 Ιανουαρίου 1871.
Οι όροι της ανακωχής προβλέπουν την εκλογή Εθνοσυνέλευσης, μοναδική αρχή με την οποία ο Πρώσσος Πρωθυπουργός Βίσμαρκ αποδέχεται να συζητήσει τους όρους της συνθήκης ειρήνης. Η Προσωρινή Κυβέρνηση προκηρύσσει εκλογές για τις 8/2/1871. 26 γεωγραφικά διαμερίσματα της Γαλλίας ψηφίζουν υπό πρωσσική κατοχή. Δύο ερωτήματα αποζητούν απάντηση: η συνέχιση του πολέμου και η μορφή του πολιτεύματος. Η ειρηνική στάση των συντηρητικών, η φιλοπόλεμη διάθεση των δημοκρατικών, η ανασφάλεια των χωρικών που τους ωθεί να αποζητούν την προστασία των προυχόντων εξηγούν το αποτέλεσμα των εκλογών. Σε σύνολο 645 βουλευτών οι 400 είναι μοναρχικοί. Η υπερψήφιση των μοναρχικών οφείλεται στην αντιπολεμική θέση τους! Όπως θα δείξουν οι επαναληπτικές εκλογές του επόμενου έτους, η Γαλλία μπορεί να θεωρηθεί δημοκρατική και συντηρητική. Εκείνο που περιμένει από τη δημοκρατία είναι η τάξη και η ασφάλεια, και όχι η περιπέτεια.
Οι ίδιες όμως εκλογές αναδεικνύουν και ένα άλλο πρόβλημα. Ενώ η χώρα υπερψηφίζει τους μοναρχικούς, η πρωτεύουσα προτιμά τους υπέρμαχους του πολέμου δημοκράτες! Η καθολική ψηφοφορία αποκαλύπτει λοιπόν την αντίθεση ανάμεσα στην επαρχία και στην πρωτεύουσα, η οποία λόγω της θέσης της ήταν ο κινητήριος μοχλός των πολιτικών ανακατατάξεων.
Η Εθνοσυνέλευση συνέρχεται αρχικά στο Μπορντώ (Bordeaux) και αργότερα στις Βερσαλλίες (Versailles), προάστιο του Παρισιού. Αναθέτει την εκτελεστική εξουσία στον Adolphe Thiers (Θιέρσιος). Αποφεύγει την πρωτεύουσα με το πρόσχημα της πολιορκίας, στην ουσία όμως για να μην καταστεί όμηρος του πλήθους. Συνάπτει συνθήκη ειρήνης με τους Πρώσσους παραχωρώντας την Αλσατία-Λωρραίνη, καταβάλλοντας πολεμική αποζημίωση και επιτρέποντας την προσωρινή είσοδο των Γερμανών στο Παρίσι (1-3/3/71), γεγονός που θα εξάψει ακόμη περισσότερο τα πνεύματα.
Στις 3/3 η Παρισινή Εθνοφρουρά (250 τάγματα) συγκροτεί επαναστατικά συμβούλια. Η Εθνοσυνέλευση απαντά μη καταβάλλοντας τον μισθό των εθνοφρουρών και λαμβάνοντας σειρά αντιλαϊκών μέτρων όπως η κατάργηση της αναστολής πληρωμής των ενοικίων και των γραμματίων, η οποία είχε θεσπισθεί στις 13/8/70. Στις 15/3 η Εθνοφρουρά εκλέγει μια Κεντρική Επιτροπή. Στις 18/3 η κυβέρνηση του Θιέρσιου επιχειρεί να αφαιρέσει από την πρωτεύουσα τα κανόνια και τα ντουφέκια που βρίσκονται στον λόφο της Μονμάρτρης και στη Belleville. Ο λαός, θεωρώντας την κίνηση αυτή προδοτική, κινητοποιείται, αντιστέκεται και ματαιώνει την επιχείρηση. Ο επικεφαλής της επιχείρησης και ένας άλλος στρατηγός εκτελούνται επί τόπου! Πανικόβλητος ο Θιέρσιος διατάζει την απόσυρση όλων των κυβερνητικών αξιωματούχων και στρατευμάτων από την πρωτεύουσα. Περικυκλωμένο από τα κυβερνητικά στρατεύματα από τη μία και τους Πρώσσους από την άλλη πλευρά, το Παρίσι διαλέγει τον δρόμο της εξέγερσης και της αυτοκυβέρνησης. Η Κεντρική Επιτροπή προκηρύσσει εκλογές για τις 26 Μαρτίου. Εκλέγεται ένα δημοτικό συμβούλιο το οποίο εδρεύει στο Δημαρχείο και παίρνει το όνομα Κομμούνα (Commune).
Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
Η εξέταση της ιδεολογικής τοποθέτησης των μελών του δημοτικού συμβουλίου αποκαλύπτει πολλά πράγματα για τον χαρακτήρα της εξέγερσης. Σε γενικές γραμμές μπορεί κανείς να τους κατατάξει σε δύο κατηγορίες. Από τη μια μεριά βρίσκονται οι νεο-ιακωβίνοι και οι οπαδοί του Βlanqui: ριζοσπάστες δημοκρατικοί, πολιτικοί απόγονοι του Ροβεσπιέρου, νοσταλγοί των φιλολαϊκών μέτρων της Επανάστασης και ιδίως της ριζοσπαστικής τάσης που επικράτησε το 1792 επιθυμούν τη δικτατορική επιβολή της Κομμούνας σε ολόκληρη τη χώρα με σκοπό την κατάρρευση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και την αντικατάστασή της από μια νέα, βασισμένη στις αρχές της οικονομικής και πολιτικής ισότητας. Η τάση αυτή αποτελεί την πλειοψηφία στο Συμβούλιο και υποστηρίζει αναμφίβολα τον συγκεντρωτικό χαρακτήρα του γαλλικού κράτους, εφόσον η εξουσία ασκείται από την Κομμούνα με έδρα το Παρίσι.
Το ιδανικό της οικονομικής και κοινωνικής ισότητας αποτελεί φυσικά τον στόχο και της μειοψηφικής τάσης. Ο τρόπος όμως με τον οποίο θα επιτευχθεί διαφοροποιείται ριζικά. Η μειοψηφία αποτελείται από μέλη της Διεθνούς, οπαδούς του Προυντόν και του Μπακούνιν. Οι φεντεραλιστές, όπως αποκαλούνται, αντιτίθενται στη δικτατορική, άρα βίαιη, επιβολή της Κομμούνας στην υπόλοιπη Γαλλία. Αντίθετα ευνοούν τη δημιουργία ανάλογων κινημάτων σε όλη την επικράτεια με σκοπό την αντικατάσταση του συγκεντρωτικού κράτους από μια ομοσπονδία αυτόνομων κοινοτήτων.
Για πολλούς ιστορικούς αυτή ακριβώς η πολυσυλλεκτικότητα -στην Κομμούνα αντιπροσωπεύονταν όλες οι τάσεις της γαλλικής προοδευτικής κίνησης- αποτέλεσε και τη σημαντικότερη αδυναμία της εξέγερσης. Έλειψε δηλαδή ο σαφής ιδεολογικός χαρακτήρας ο οποίος θα καθόριζε μια συγκεκριμένη γραμμή πλεύσης επιλέγοντας τα σωστά βήματα και αφήνοντας για αργότερα κάποια άλλα, θέτοντας με άλλα λόγια τις προτεραιότητες. Αντί γι' αυτό πάρθηκαν μια σειρά από μέτρα που μαρτυρούν το γενικό πνεύμα της εξέγερσης, τη θέλησης της δηλαδή να καταπιαστεί ταυτόχρονα με τα θέματα διεξαγωγής του επαναστατικού πολέμου, μορφής του πολιτικού καθεστώτος και υφής των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων αλλά ταυτόχρονα και την έλλειψη σχεδιασμού, απαραίτητου ίσως εκείνες τις κρίσιμες ώρες. Μια τέτοια αδυναμία όμως δεν πρέπει να εκπλήσσει. Η Κομμούνα δεν ήταν προϊόν οργανωμένης συνωμοτικής δράσης αλλά της αυθόρμητης αντίδρασης του παρισινού λαού. Η έλλειψη επομένως σχεδιασμού είναι φυσιολογική.
Αν και μειοψηφία οι φεντεραλιστές κατόρθωσαν να περάσουν τις θέσεις τους στο σημαντικότερο ίσως κείμενο της Κομμούνας, την «Διακήρυξη προς τον γαλλικό λαό» στις 19/4. Σκοπός της διακήρυξης ήταν να πληροφορήσει τη γαλλική επαρχία για την πολιτική φυσιογνωμία της εξέγερσης. Αυτό το κείμενο αναγνωρίζει τη Δημοκρατία ως τη μοναδική μορφή κυβέρνησης συμβατής με τα δικαιώματα του λαού και με την ελεύθερη και κανονική ανάπτυξη της κοινωνίας. Διαψεύδει τις κατηγορίες ότι το Παρίσι θέλησε να επιβάλει την εξουσία του στην υπόλοιπη χώρα. Αντίθετα διακηρύττει την απόλυτη αυτονομία όλων των γαλλικών κοινοτήτων η ελεύθερη ένωση των οποίων θα αποτελεί στο εξής την ενότητα του έθνους. Οι κοινότητες θα είναι ίσες σε δικαιώματα μεταξύ τους. Στις αρμοδιότητές τους εμπίπτουν η ψήφιση του προϋπολογισμού, ο καθορισμός των φόρων, η διεύθυνση των τοπικών υποθέσεων, η οργάνωση της δικαιοσύνης, της εκπαίδευσης και της αστυνομίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα αξιώματα είναι όχι μόνο αιρετά αλλά και ανακλητά, αφού οι κάτοχοι τους υπόκεινται σε συνεχή έλεγχο. Το κείμενο δεν κάνει πουθενά λόγο για την ύπαρξη κεντρικής κυβέρνησης. Ο Μαρξ στη δική του μελέτη για την Κομμούνα λέει καθαρά ότι οι απεσταλμένοι από κάθε κοινότητα θα συγκροτούν την εθνική αντιπροσωπεία με έδρα το Παρίσι. Προσθέτει ότι η κοινότητα (Κομμούνα) θα έπρεπε να αποτελεί την πολιτική μορφή διακυβέρνησης ακόμη και των πιο μικρών χωριών της υπαίθρου και ότι οι αγροτικές κοινότητες κάθε διαμερίσματος θα διαχειρίζονται τις κοινές υποθέσεις τους μέσω μιας συνέλευσης αντιπρόσωπων που θα εδρεύει στην πρωτεύουσα κάθε διαμερίσματος. Οι αντιπρόσωποι αυτοί είναι όμως ανακλητοί ανά πάσα στιγμή αλλά και υποχρεωμένοι να δρουν σύμφωνα με εντολές που δέχονται από τους εκλέκτορές τους. Η εθνική ενότητα όχι μόνο δεν διαλύεται αλλά αντίθετα ενισχύεται γύρω από την κοινοτική οργάνωση με την καταστροφή της κρατικής εξουσίας η οποία, ενώ υποστήριζε ότι ενσάρκωνε αυτή την ενότητα, στην ουσία δρούσε ανεξάρτητα και εις βάρος του έθνους. Καταλήγει πως τίποτα δεν είναι πιο ξένο προς το πνεύμα της Κομμούνας από την επιβολή μιας ιεραρχικής εξουσίας.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΑΣ
Περισσότερο όμως από την ανίχνευση των ιδεολογικών προθέσεων, η μελέτη του μικρού αλλά σημαντικού έργου της εξέγερσης αποκαλύπτει πολλά για τη φυσιογνωμία της. Ο τελικός στόχος δεν ήταν άλλος από την πολιτική και οικονομική χειραφέτηση των εργαζομένων, με άλλα λόγια τη διαχείριση των υποθέσεων από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους. Η κοινοτική αυτονομία αποτελεί το μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού, όντας για αρκετούς προϊόν ιδεολογικής επεξεργασίας ομοσπονδιακών θεωριών αλλά για ακόμη περισσότερους πρακτικός τρόπος αντιμετώπισης του καταπιεστικού συγκεντρωτισμού. Άλλωστε η κοινοτική αυτονομία επιβλήθηκε στην πράξη από τα γεγονότα, με τη σύμφωνη γνώμη όλων των πολιτικών ρευμάτων, σε ένα Παρίσι στερημένο έως τότε ενός αιρετού δημοτικού συμβουλίου. Η προσφυγή στις κάλπες για την ανάδειξη του δημοτικού συμβουλίου (26/3) δείχνει βέβαια και την αγωνία των εξεγερμένων να νομιμοποιήσουν την εξουσία τους μέσω των εκλογών. Η κατηγορία της δικτατορίας έπρεπε να αποτιναχθεί με κάθε τρόπο. Από τα μέτρα που πάρθηκαν άλλα έμειναν στα χαρτιά και άλλα εφαρμόστηκαν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό.
Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά ποιο ήταν το περιεχόμενο αυτής της κοινοτικής αυτονομίας.
Στο πολιτικό πεδίο η άμεση δημοκρατία, η απόρριψη της αρχής της αντιπροσώπευσης και της γραφειοκρατίας έρχονται σε πρώτο πλάνο. Οι αξιωματούχοι, ακόμη και οι δικαστές, είναι όχι μόνο αιρετοί αλλά και ανακλητοί. Η δικαιοσύνη απονέμεται δωρεάν. Ο μόνιμος στρατός καταργείται και αντικαθίσταται από πολιτοφυλακές. Η Εκπαίδευση αφαιρείται από τα χέρια του κλήρου και περνάει στα χέρια της Κοινότητας. Σε αυτόν τον τομέα αναβιώνουν οι αρχές της Γαλλικής Επανάστασης: δωρεάν, υποχρεωτική και λαϊκή Εκπαίδευση.
Στο κοινωνικό πεδίο η Κομμούνα λαμβάνει μια σειρά από μέτρα για την ανακούφιση του δοκιμαζόμενου πληθυσμού: αναστολή καταβολής ενοικίων και πληρωμής χρεών, μορατόριουμ τιμών, μάξιμουμ αποδοχών (περιλαμβανομένων και των αξιωματούχων), κατάργηση νυχτερινής εργασίας, επίταξη άδειων διαμερισμάτων για τη στέγαση των αστέγων. Το σημαντικότερο ίσως μέτρο αφορά στην επίταξη των εργαστηρίων που είχαν εγκαταλειφθεί από τους ιδιοκτήτες τους. Σύμφωνα με διάταγμα της 16ης/4 τα εργαστήρια αυτά θα περνούσαν στα χέρια των εκεί εργαζομένων οι οποίοι θα συγκροτούσαν ένα συνεταιρισμό. Το μέτρο όμως δεν ήταν προσωρινού χαρακτήρα. Αντίθετα το διάταγμα προέβλεπε τη σύσταση ενός δικαστηρίου το οποίο θα αναλάμβανε να αποτιμήσει την αξία του εργαστηρίου και να καθορίσει το ύψος της αποζημίωσης που θα λάμβαναν οι ιδιοκτήτες όταν επέστρεφαν στην πρωτεύουσα, έτσι ώστε η διεύθυνση των εργαστηρίων από τους εργαζόμενους να γίνει μόνιμη. Ας σημειωθεί πως πουθενά δεν γίνεται λόγος για κρατικούς συνεταιρισμούς αλλά μόνο για συνεταιρισμούς εργαζομένων. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η κοινοτικοποίηση όλων των ιδρυμάτων της πόλεως. Η διεύθυνσή τους περνάει στα χέρια ενός διευθυντή εκλεγμένου από τους εργάτες και ανακλητού. Ο διευθυντής μαζί με τους επικεφαλής των εργαστηρίων και εργάτες συγκροτούν ένα συμβούλιο που αποφασίζει για τις απολύσεις και τη μισθοδοσία.
Είναι λοιπόν προφανές ότι η επιδίωξη της Κομμούνας ήταν η κατάργηση του κράτους και η ανασύσταση της κοινοτικής ενότητας γύρω από θεσμούς που απαιτούσαν την ισότιμη και ενεργή συμμετοχή των εμπλεκομένων. Πρόκειται για την κατάργηση στην πράξη του διαχωρισμού ανάμεσα σε διοικούντες και διοικούμενους, κάτι φυσικά που δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί λόγω της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΑΣ
Η ζωή της Κομμούνας ήταν σύντομη. Ήδη από τον Απρίλιο οι στρατιωτικές αποτυχίες στις επιχειρήσεις εναντίον της κυβέρνησης των Βερσαλλιών αποδυνάμωσαν τη θέση της. Η άσχημη πορεία του πολέμου τροφοδοτούσε τις αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό του Συμβουλίου όπου μια ισχυρή τάση ζητούσε να αναλάβει η Κομμούνα δικτατορικές εξουσίες, κάτι το οποίο δεν επιθυμούσαν οι φεντεραλιστές. Φαίνεται λοιπόν ότι η Κομμούνα αδυνατούσε να διεξάγει ταυτόχρονα ένα επαναστατικό πόλεμο και μια κοινωνική επανάσταση. Εξάλλου ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν σε βάρος της. Από τη μια η Κυβέρνηση των Βερσαλλιών υπερείχε σε όπλα και σε αριθμό στρατιωτών. Από την άλλη το μήνυμα της κοινοτικής αυτονομίας είτε δεν συγκινούσε την επαρχία είτε έφθανε σε αυτήν παραμορφωμένο. Ελάχιστες πόλεις ξεσηκώθηκαν υπέρ της Κομμούνας και η καταστολή ήταν άμεση και επώδυνη. Καταλυτικός ήταν σε αυτό το σημείο ο ρόλος του επαρχιακού τύπου. Οι μεν συντηρητικές εφημερίδες από την αρχή καταδίκασαν την εξεγερμένη πρωτεύουσα. Οι δε προοδευτικές, ενώ στην αρχή είδαν ευνοϊκά την εξέγερση, αργότερα άλλαξαν στάση. Όσο γινόταν αντιληπτό το πραγματικό περιεχόμενο της Κομμούνας, τόσο οι αστοί δημοκράτες, που έλεγχαν τον προοδευτικό τύπο, απομακρύνονταν από αυτήν. Η κοινοτική αυτονομία τρόμαξε όσους θεωρούσαν τη δημοκρατία ως απλώς μια εναλλακτική μορφή κρατικής διακυβέρνησης. Ανέλαβαν λοιπόν το έργο της δυσφήμησης της εξέγερσης, παρουσιάζοντας μέσα από τις στήλες τους του Κομμουνάρους ως εγκληματίες.
Σε αυτό το πλαίσιο η εισβολή των κυβερνητικών στρατευμάτων στο Παρίσι στις 21 Μαΐου κατέληξε στην αιματηρή καταστολή της εξέγερσης κατά τη διάρκεια της «Αιματηρής Εβδομάδας» (21-28 Μαΐου 1871) παρά την ηρωική αντίσταση. Πολλές χιλιάδες σφάχτηκαν, αιχμαλωτίσθηκαν ή καταδικάστηκαν από στρατοδικεία. Η συντηρητική Δημοκρατία του Thiers είχε συντρίψει την κοινοτική αυτονομία της πρωτεύουσας.
Δευτέρα 3 Νοεμβρίου 2008
ΟΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΑΝΤΙΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΣ (3)
Γιατί είναι σημαντικές οι αντιδράσεις μειοψηφικών, αν και ευάριθμων και δυναμικών, ομάδων του πληθυσμού, σαν και αυτές που προανέφερα;
Πρώτον, αυτή είναι μια προσωπική, υποκειμενική εκτίμηση, όπως υποκειμενική, οφείλω να προσθέσω, είναι και κάθε άλλη εκτίμηση σχετική με το υπό συζήτηση θέμα. Εάν κάποιος έλεγε: Εγώ θεωρώ πολύ σημαντική την απεργιακή κινητοποίηση που διοργάνωσαν η ΓΣΕΕ με την ΑΔΕΔΥ στις 21 Οκτωβρίου ή τις προτάσεις του τάδε κόμματος για την ενίσχυση των ασθενέστερων εισοδηματικά στρωμάτων, πάλι υποκειμενική εκτίμηση θα έκανε. Από τον κύκλο του υποκειμενισμού κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει με οριστικό και ασφαλή τρόπο. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι όλες οι εκφραζόμενες απόψεις τοποθετούνται επί του αυτού επιπέδου αυθαιρεσίας, όπως υποστηρίζει ο μεταμοντέρνος σχετικισμός.
Κάποιες ερμηνείες: α) ακουμπούν με περισσότερη επάρκεια επάνω σε πραγματικά γεγονότα και δεδομένα, β) προβλέπουν κλάσεις ή σειρές γεγονότων ακόμη και μεμονωμένα γεγονότα γ) είναι περισσότερο γόνιμες, δηλαδή προσφέρουν οδηγητικό μίτο μέσα σε μια πληθώρα φαινομένων, βοηθούν στην νοηματοδότηση των δεδομένων και στην ένταξή τους σε ευρύτερες κατανοητές εικόνες, δ) προσφέρουν νέες οπτικές γωνίες διερεύνησης ε) διαθέτουν αυστηρότερη λογική συγκρότηση και νοηματική συνοχή.
Τοιουτοτρόπως όλες οι γνώμες και οι απόψεις παρόλο που δεν δύνανται να ξεφύγουν από τον σχετικό χαρακτήρα, που προσλαμβάνουν υποχρεωτικά λόγω της εκπόρευσής τους από ένα υποκείμενο, που είναι εκ της φύσεώς του προσδιορισμένο από ασυνείδητες ροπές και κλίσεις, ιδέες, αντιλήψεις και αρχές του οικογενειακού περιβάλλοντος στο οποίο έτυχε να γεννηθεί και από τις αξίες και τις ιδεολογίες του κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσε, δεν είναι ισόβαθμες και ακουμπούν άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο ή και καθόλου σε κάτι που τις υπερβαίνει. Τώρα βέβαια αυτή η στήριξη στα αντικειμενικά δεδομένα και στον περιβάλλοντα κόσμο, δεν είναι εξασφαλισμένη μια για πάντα, και η διάψευση καιροφυλακτεί ακόμη και τις πλέον συγκροτημένες, σοβαρές και φαινομενικά ισχυρές θεωρητικές κατασκευές.
Μετά από τις παραπάνω αναγκαίες διευκρινίσεις, επανέρχομαι στο αρχικό μου ερώτημα. Γιατί, λοιπόν θεωρώ σημαντικότερες αυτές τις συγκεκριμένου τύπου αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο και όχι κάποιες άλλες;
Ο βασικός λόγος είναι ότι αυτό που διαδραματίζεται στα έγκατα της κοινωνίας σήμερα, αποδεικνύεται πολύ σημαντικότερο για το αύριο από όλες τις κινήσεις των μεγαλόσχημων και των θεσμικών παικτών-πολιτικά κόμματα, συνδικαλιστικές οργανώσεις, κυβερνήσεις, κλπ- που κινούνται στο επίπεδο της επίσημης χάραξης πολιτικής και καθοδήγησης των κοινωνιών. Εκεί στα σπλάχνα της κοινωνίας κυοφορούνται οι αλλαγές που στο μέλλον θα έρθουν στο φως σαν ορμητικά ποτάμια που παρασέρνουν στο διάβα τους τα πάντα. Βέβαια τα πράγματα δεν είναι ποτέ τόσο απλά και σχηματικά, αλλά προς χάριν της σαφέστερης παρουσίασης της άποψής μου, τους δίνω ένα τέτοιο χαρακτήρα.
Ας προσπαθήσει παραδείγματος χάριν να μελετήσει κανείς το πώς συνέβη μια από τις μεγαλύτερες αλλαγές στην ιστορία των δυτικών κοινωνιών και αναφέρομαι στο θέμα της απελευθέρωσης των γυναικών, της ισότητας των δύο φύλων κλπ. Για αιώνες η γυναίκα ήταν καταπιεσμένη και υποχείριον του άνδρα. Υπήρχαν μάλιστα εποχές που η θέση της δεν διέφερε από αυτήν ενός αντικειμένου, που το διαχειριζόταν όπως ήθελε ο πατέρας, ο σύζυγος, ο αδερφός. Αυτή η κατάσταση άλλαξε σταδιακά, εξαιτίας ενός αδυσώπητου πολέμου, που διεξαγόταν στα κρυφά μέσα στις οικογένειες, στα συζυγικά κρεβάτια, στις συναναστροφές ερωτικές και κοινωνικές, ενός πολέμου που μέχρι να βγει στην επιφάνεια και να εμφανιστούν γυναικεία κινήματα που διεκδίκησαν επίσημα την ισότητα του φύλου τους, διήρκεσε πολλούς αιώνες. Οι τροποποιήσεις και οι αλλαγές των στάσεων και των αντιλήψεων σε σχέση με τη θέση της γυναίκας, γίνονταν ανεπαίσθητα, μουγκά, αθόρυβα. Αλλά και όταν στα τέλη του 19ου και στις πρώτο μισό του 20ου αιώνα, ο πόλεμος αυτός έγινε πιο ορατός και έλαβε περισσότερο δημόσιες μορφές παρέμβασης, οι θεσμοί, οι ηγέτιδες δυνάμεις των κοινωνιών, και τα κόμματα, ακόμη και τα προοδευτικά, αντιμετώπιζαν τον αγώνα των γυναικών για ισότητα με μισό μάτι ή ως ήσσονος σημασίας σε σχέση με τα κατ’ αυτούς πρωτεύοντα ζητήματα. Kαι όμως η τεράστια ανατροπή στις σχέσεις των δύο φύλων που μετασχημάτισε ριζικά τις νοοτροπίες αντρών και γυναικών και δημιούργησε ένα ριζικά νέο τοπίο στις κοινωνίες μας, αποτυπώθηκε στους νομικούς κώδικες, και έγινε κοινός τόπος στους λόγους των πολιτικών, των ειδικών της διαφήμισης και του marketing, τα τελευταία μόλις χρόνια.
Άλλο παράδειγμα είναι αυτό που αφορά την εξέγερση των νέων με την διεκδίκηση δικαιωμάτων από πλευράς τους. Το ότι το παιδί και ο έφηβος είναι μια αυτόνομη προσωπικότητα με τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες, αποτελεί μια καινούργια ιδέα που αναδύθηκε στον 20ο αιώνα και δεν έχει καμία σχέση με τον τρόπο που αντιμετώπιζαν τους ανήλικους κατά τους προηγούμενους αιώνες. Η επανάσταση των νέων αντιμετώπισε την εχθρότητα και τον χλευασμό των μεγαλύτερων και δόθηκε σε όλα τα μέτωπα του κοινωνικού στίβου, μέχρι να φτάσουν οι κοινωνίες μας στο αντίθετο άκρο της λατρείας προς την νεότητα από εκεί που την αντιμετώπιζαν με χλευασμό και αδιαφορία. Tα ίδια λίγο πολύ συνέβησαν με την ανάδειξη του οικολογικού προβλήματος. Λίγοι μιλούσαν στην αρχή γι΄αυτό και η σχετική συζήτηση γινόταν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Μέχρι αυτό να συμπεριληφθεί στην ατζέντα των πολιτικών κομμάτων, των δημοσιογράφων και να γίνει η οικολογία έδρα σε πανεπιστήμια, ελάχιστοι ασχολούνταν με αυτήν και θεωρούνταν από τους πολλούς σαν γραφικοί.
Δεν θέλω να επεκτείνω και άλλο τον κατάλογο των παραδειγμάτων, που πιστεύω ότι ενισχύουν την άποψή μου. Μέσα όμως στην κοινωνία υπάρχουν και άλλα φαινόμενα, όπως η ιδιώτευση, η απάθεια, ο κυνισμός, η ατομική κερδοσκοπία, η emo νεολαία, οι έφηβοι που ξημεροβραδιάζονται στα inernet καφέ κλπ, κλπ, και όλα αυτά εκδηλώνουν τάσεις που ωθούν την κοινωνία προς αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που εγώ προκρίνω ως θετική. Άλλα αυτό συνέβαινε πάντα. Ο ερμηνευτής των κοινωνικών φαινομένων προχωρούσε πάντα σε μια επιλογή, σε έναν φωτισμό κάποιων γεγονότων και τάσεων και στον υποβιβασμό κάποιων άλλων στα πλαίσια και επί τη βάσει κάποιων βασικών αρχών και αξιωμάτων στα οποία προσχωρούσε. Εκείνο που διαφοροποιεί αυτή την στάση είναι η εντιμότητα της παραδοχής από μέρους του αυτής της υποκειμενικής προϋπόθεσης και όχι η συσκότισή της πίσω από δήθεν αμεροληψίες και μπαγιάτικους αντικειμενισμούς.
Το επόμενο σημαντικό ερώτημα είναι: Τι αποκαλύπτουν τα κινήματα που προανέφερα; τι φέρνουν στο φως οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε αυτά;
Εκείνο που λένε με την συμμετοχή τους σε αυτά οι άνθρωποι, είναι ότι μπορούν και θέλουν να αναλάβουν τις τύχες τους στα χέρια τους. Δεν αρκούνται στο να γκρινιάζουν για την ακρίβεια, την φτώχεια, την υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής τους. Αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Οι κοινοτικοί κήποι, οι συνεταιρισμοί τροφίμων, τα δίκτυα ανταλλαγής τοπικά παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών χωρίς την μεσολάβηση του παραδοσιακού χρήματος, δηλώνουν σαφώς την επιθυμία κάποιων ομάδων πολιτών να απομακρυνθούν από την οικονομία της αγοράς, τον νόμο του κέρδους και την αντίληψη ότι ο καθένας είναι μόνος του. Προτείνουν συλλογικές λύσεις, έστω σε τοπικό επίπεδο, που διαπνέονται από άλλες αρχές, όπως η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια, η επάρκεια και η αυτονομία της κοινότητας στην οποία ζουν και εργάζονται. Δύσκολα δεν θα παραδεχόταν κάποιος πως όλα αυτά συμβαίνουν με προβληματικό και μερικό τρόπο και χωρίς την απαραίτητη πολλές φορές συνειδητοποίηση της ίδιας της φύσης και των συνεπειών των δραστηριοτήτων τους από αυτούς τους ίδιους που τις αναλαμβάνουν. Αλλά μόνο θυμηδία θα μπορούσε να προκαλέσει η στάση του πολιτικοποιημένου υπερεπαναστάτη που παρακολουθεί με ανασηκωμένο φρύδι αυτές τις κινήσεις για να αποφανθεί στο τέλος αλαζονικά ότι το ΄΄σύστημα δεν ανατρέπεται με πορδές΄΄. Και πως ανατρέπεται το σύστημα κύριε; Με το να κρατάς αντικαπιτιλιστικά πανώ στις πορείες και να πετάς πέτρες στους μπάτσους; Μήπως με το να ψηφίζει το πόπολο περισσότερους κομμουνιστές βουλευτές στις εκλογές και να ζητάει σε συντεταγμένες απεργιακές κινητοποιήσεις αυξήσεις στους βασικούς μισθούς; Και τελικά, κατ’ αυτόν, οι άνθρωποι βρίσκονται σε ΄΄καλό δρόμο΄΄ για την ανατροπή του συστήματος, μόνο όταν πληθαίνουν οι αναγνώστες της εφημερίδας που εκδίδει η κεντρική επιτροπή του κόμματός του και όταν βλέπει να αυξάνεται το ακροατήριο των ξύλινων λόγων του.
Αλλά, ευτυχώς για αυτούς, οι άνθρωποι δεν μπορούν να περιμένουν τις μεγάλες πολιτικές απεργίες, ούτε την διαφώτιση της επαναστατικής πρωτοπορίας, ούτε τις φανταστικές εφόδους στα νέα χειμερινά ανάκτορα, και θέλουν να κάνουν κάτι εδώ και τώρα για να βελτιώσουν την ζωή τους και για να αντιμετωπίσουν την κρίση που τους έχει χτυπήσει την πόρτα.
Εκείνο που θα έπρεπε να μας απασχολεί και σε αυτό να εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας είναι: πως αυτές οι κινήσεις και αυτές οι αναδυόμενες με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα στάσεις ζωής και νοοτροπίες θα μπορούσαν να γενικευτούν, να ενταχθούν σε ένα συνεκτικό όραμα και πρόγραμμα ριζικής αλλαγής και να αποκτήσουν ξεκάθαρο προσανατολισμό. Αλλά για όλα αυτά θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο
Πρώτον, αυτή είναι μια προσωπική, υποκειμενική εκτίμηση, όπως υποκειμενική, οφείλω να προσθέσω, είναι και κάθε άλλη εκτίμηση σχετική με το υπό συζήτηση θέμα. Εάν κάποιος έλεγε: Εγώ θεωρώ πολύ σημαντική την απεργιακή κινητοποίηση που διοργάνωσαν η ΓΣΕΕ με την ΑΔΕΔΥ στις 21 Οκτωβρίου ή τις προτάσεις του τάδε κόμματος για την ενίσχυση των ασθενέστερων εισοδηματικά στρωμάτων, πάλι υποκειμενική εκτίμηση θα έκανε. Από τον κύκλο του υποκειμενισμού κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει με οριστικό και ασφαλή τρόπο. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι όλες οι εκφραζόμενες απόψεις τοποθετούνται επί του αυτού επιπέδου αυθαιρεσίας, όπως υποστηρίζει ο μεταμοντέρνος σχετικισμός.
Κάποιες ερμηνείες: α) ακουμπούν με περισσότερη επάρκεια επάνω σε πραγματικά γεγονότα και δεδομένα, β) προβλέπουν κλάσεις ή σειρές γεγονότων ακόμη και μεμονωμένα γεγονότα γ) είναι περισσότερο γόνιμες, δηλαδή προσφέρουν οδηγητικό μίτο μέσα σε μια πληθώρα φαινομένων, βοηθούν στην νοηματοδότηση των δεδομένων και στην ένταξή τους σε ευρύτερες κατανοητές εικόνες, δ) προσφέρουν νέες οπτικές γωνίες διερεύνησης ε) διαθέτουν αυστηρότερη λογική συγκρότηση και νοηματική συνοχή.
Τοιουτοτρόπως όλες οι γνώμες και οι απόψεις παρόλο που δεν δύνανται να ξεφύγουν από τον σχετικό χαρακτήρα, που προσλαμβάνουν υποχρεωτικά λόγω της εκπόρευσής τους από ένα υποκείμενο, που είναι εκ της φύσεώς του προσδιορισμένο από ασυνείδητες ροπές και κλίσεις, ιδέες, αντιλήψεις και αρχές του οικογενειακού περιβάλλοντος στο οποίο έτυχε να γεννηθεί και από τις αξίες και τις ιδεολογίες του κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσε, δεν είναι ισόβαθμες και ακουμπούν άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο ή και καθόλου σε κάτι που τις υπερβαίνει. Τώρα βέβαια αυτή η στήριξη στα αντικειμενικά δεδομένα και στον περιβάλλοντα κόσμο, δεν είναι εξασφαλισμένη μια για πάντα, και η διάψευση καιροφυλακτεί ακόμη και τις πλέον συγκροτημένες, σοβαρές και φαινομενικά ισχυρές θεωρητικές κατασκευές.
Μετά από τις παραπάνω αναγκαίες διευκρινίσεις, επανέρχομαι στο αρχικό μου ερώτημα. Γιατί, λοιπόν θεωρώ σημαντικότερες αυτές τις συγκεκριμένου τύπου αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο και όχι κάποιες άλλες;
Ο βασικός λόγος είναι ότι αυτό που διαδραματίζεται στα έγκατα της κοινωνίας σήμερα, αποδεικνύεται πολύ σημαντικότερο για το αύριο από όλες τις κινήσεις των μεγαλόσχημων και των θεσμικών παικτών-πολιτικά κόμματα, συνδικαλιστικές οργανώσεις, κυβερνήσεις, κλπ- που κινούνται στο επίπεδο της επίσημης χάραξης πολιτικής και καθοδήγησης των κοινωνιών. Εκεί στα σπλάχνα της κοινωνίας κυοφορούνται οι αλλαγές που στο μέλλον θα έρθουν στο φως σαν ορμητικά ποτάμια που παρασέρνουν στο διάβα τους τα πάντα. Βέβαια τα πράγματα δεν είναι ποτέ τόσο απλά και σχηματικά, αλλά προς χάριν της σαφέστερης παρουσίασης της άποψής μου, τους δίνω ένα τέτοιο χαρακτήρα.
Ας προσπαθήσει παραδείγματος χάριν να μελετήσει κανείς το πώς συνέβη μια από τις μεγαλύτερες αλλαγές στην ιστορία των δυτικών κοινωνιών και αναφέρομαι στο θέμα της απελευθέρωσης των γυναικών, της ισότητας των δύο φύλων κλπ. Για αιώνες η γυναίκα ήταν καταπιεσμένη και υποχείριον του άνδρα. Υπήρχαν μάλιστα εποχές που η θέση της δεν διέφερε από αυτήν ενός αντικειμένου, που το διαχειριζόταν όπως ήθελε ο πατέρας, ο σύζυγος, ο αδερφός. Αυτή η κατάσταση άλλαξε σταδιακά, εξαιτίας ενός αδυσώπητου πολέμου, που διεξαγόταν στα κρυφά μέσα στις οικογένειες, στα συζυγικά κρεβάτια, στις συναναστροφές ερωτικές και κοινωνικές, ενός πολέμου που μέχρι να βγει στην επιφάνεια και να εμφανιστούν γυναικεία κινήματα που διεκδίκησαν επίσημα την ισότητα του φύλου τους, διήρκεσε πολλούς αιώνες. Οι τροποποιήσεις και οι αλλαγές των στάσεων και των αντιλήψεων σε σχέση με τη θέση της γυναίκας, γίνονταν ανεπαίσθητα, μουγκά, αθόρυβα. Αλλά και όταν στα τέλη του 19ου και στις πρώτο μισό του 20ου αιώνα, ο πόλεμος αυτός έγινε πιο ορατός και έλαβε περισσότερο δημόσιες μορφές παρέμβασης, οι θεσμοί, οι ηγέτιδες δυνάμεις των κοινωνιών, και τα κόμματα, ακόμη και τα προοδευτικά, αντιμετώπιζαν τον αγώνα των γυναικών για ισότητα με μισό μάτι ή ως ήσσονος σημασίας σε σχέση με τα κατ’ αυτούς πρωτεύοντα ζητήματα. Kαι όμως η τεράστια ανατροπή στις σχέσεις των δύο φύλων που μετασχημάτισε ριζικά τις νοοτροπίες αντρών και γυναικών και δημιούργησε ένα ριζικά νέο τοπίο στις κοινωνίες μας, αποτυπώθηκε στους νομικούς κώδικες, και έγινε κοινός τόπος στους λόγους των πολιτικών, των ειδικών της διαφήμισης και του marketing, τα τελευταία μόλις χρόνια.
Άλλο παράδειγμα είναι αυτό που αφορά την εξέγερση των νέων με την διεκδίκηση δικαιωμάτων από πλευράς τους. Το ότι το παιδί και ο έφηβος είναι μια αυτόνομη προσωπικότητα με τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες, αποτελεί μια καινούργια ιδέα που αναδύθηκε στον 20ο αιώνα και δεν έχει καμία σχέση με τον τρόπο που αντιμετώπιζαν τους ανήλικους κατά τους προηγούμενους αιώνες. Η επανάσταση των νέων αντιμετώπισε την εχθρότητα και τον χλευασμό των μεγαλύτερων και δόθηκε σε όλα τα μέτωπα του κοινωνικού στίβου, μέχρι να φτάσουν οι κοινωνίες μας στο αντίθετο άκρο της λατρείας προς την νεότητα από εκεί που την αντιμετώπιζαν με χλευασμό και αδιαφορία. Tα ίδια λίγο πολύ συνέβησαν με την ανάδειξη του οικολογικού προβλήματος. Λίγοι μιλούσαν στην αρχή γι΄αυτό και η σχετική συζήτηση γινόταν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Μέχρι αυτό να συμπεριληφθεί στην ατζέντα των πολιτικών κομμάτων, των δημοσιογράφων και να γίνει η οικολογία έδρα σε πανεπιστήμια, ελάχιστοι ασχολούνταν με αυτήν και θεωρούνταν από τους πολλούς σαν γραφικοί.
Δεν θέλω να επεκτείνω και άλλο τον κατάλογο των παραδειγμάτων, που πιστεύω ότι ενισχύουν την άποψή μου. Μέσα όμως στην κοινωνία υπάρχουν και άλλα φαινόμενα, όπως η ιδιώτευση, η απάθεια, ο κυνισμός, η ατομική κερδοσκοπία, η emo νεολαία, οι έφηβοι που ξημεροβραδιάζονται στα inernet καφέ κλπ, κλπ, και όλα αυτά εκδηλώνουν τάσεις που ωθούν την κοινωνία προς αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που εγώ προκρίνω ως θετική. Άλλα αυτό συνέβαινε πάντα. Ο ερμηνευτής των κοινωνικών φαινομένων προχωρούσε πάντα σε μια επιλογή, σε έναν φωτισμό κάποιων γεγονότων και τάσεων και στον υποβιβασμό κάποιων άλλων στα πλαίσια και επί τη βάσει κάποιων βασικών αρχών και αξιωμάτων στα οποία προσχωρούσε. Εκείνο που διαφοροποιεί αυτή την στάση είναι η εντιμότητα της παραδοχής από μέρους του αυτής της υποκειμενικής προϋπόθεσης και όχι η συσκότισή της πίσω από δήθεν αμεροληψίες και μπαγιάτικους αντικειμενισμούς.
Το επόμενο σημαντικό ερώτημα είναι: Τι αποκαλύπτουν τα κινήματα που προανέφερα; τι φέρνουν στο φως οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε αυτά;
Εκείνο που λένε με την συμμετοχή τους σε αυτά οι άνθρωποι, είναι ότι μπορούν και θέλουν να αναλάβουν τις τύχες τους στα χέρια τους. Δεν αρκούνται στο να γκρινιάζουν για την ακρίβεια, την φτώχεια, την υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής τους. Αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Οι κοινοτικοί κήποι, οι συνεταιρισμοί τροφίμων, τα δίκτυα ανταλλαγής τοπικά παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών χωρίς την μεσολάβηση του παραδοσιακού χρήματος, δηλώνουν σαφώς την επιθυμία κάποιων ομάδων πολιτών να απομακρυνθούν από την οικονομία της αγοράς, τον νόμο του κέρδους και την αντίληψη ότι ο καθένας είναι μόνος του. Προτείνουν συλλογικές λύσεις, έστω σε τοπικό επίπεδο, που διαπνέονται από άλλες αρχές, όπως η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια, η επάρκεια και η αυτονομία της κοινότητας στην οποία ζουν και εργάζονται. Δύσκολα δεν θα παραδεχόταν κάποιος πως όλα αυτά συμβαίνουν με προβληματικό και μερικό τρόπο και χωρίς την απαραίτητη πολλές φορές συνειδητοποίηση της ίδιας της φύσης και των συνεπειών των δραστηριοτήτων τους από αυτούς τους ίδιους που τις αναλαμβάνουν. Αλλά μόνο θυμηδία θα μπορούσε να προκαλέσει η στάση του πολιτικοποιημένου υπερεπαναστάτη που παρακολουθεί με ανασηκωμένο φρύδι αυτές τις κινήσεις για να αποφανθεί στο τέλος αλαζονικά ότι το ΄΄σύστημα δεν ανατρέπεται με πορδές΄΄. Και πως ανατρέπεται το σύστημα κύριε; Με το να κρατάς αντικαπιτιλιστικά πανώ στις πορείες και να πετάς πέτρες στους μπάτσους; Μήπως με το να ψηφίζει το πόπολο περισσότερους κομμουνιστές βουλευτές στις εκλογές και να ζητάει σε συντεταγμένες απεργιακές κινητοποιήσεις αυξήσεις στους βασικούς μισθούς; Και τελικά, κατ’ αυτόν, οι άνθρωποι βρίσκονται σε ΄΄καλό δρόμο΄΄ για την ανατροπή του συστήματος, μόνο όταν πληθαίνουν οι αναγνώστες της εφημερίδας που εκδίδει η κεντρική επιτροπή του κόμματός του και όταν βλέπει να αυξάνεται το ακροατήριο των ξύλινων λόγων του.
Αλλά, ευτυχώς για αυτούς, οι άνθρωποι δεν μπορούν να περιμένουν τις μεγάλες πολιτικές απεργίες, ούτε την διαφώτιση της επαναστατικής πρωτοπορίας, ούτε τις φανταστικές εφόδους στα νέα χειμερινά ανάκτορα, και θέλουν να κάνουν κάτι εδώ και τώρα για να βελτιώσουν την ζωή τους και για να αντιμετωπίσουν την κρίση που τους έχει χτυπήσει την πόρτα.
Εκείνο που θα έπρεπε να μας απασχολεί και σε αυτό να εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας είναι: πως αυτές οι κινήσεις και αυτές οι αναδυόμενες με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα στάσεις ζωής και νοοτροπίες θα μπορούσαν να γενικευτούν, να ενταχθούν σε ένα συνεκτικό όραμα και πρόγραμμα ριζικής αλλαγής και να αποκτήσουν ξεκάθαρο προσανατολισμό. Αλλά για όλα αυτά θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο
Πέμπτη 30 Οκτωβρίου 2008
ΟΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΑΝΤΙΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΣ (2)
A.
Η παρούσα οικονομική κρίση, όπως και οποιαδήποτε κρίση, ανοίγει νέες δυνατότητες για την τροποποίηση του κυρίαρχου πολιτισμικού-κοινωνικού-οικονομικού παραδείγματος.
Ένα πρώτο ερώτημα σχετικά με αυτήν την προοπτική είναι το εξής: Υπάρχουν αυτή τη στιγμή δείγματα αλλαγής;
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, ναι. Στην παρουσίαση που ακολουθεί δεν θα εστιάσω την προσοχή μου, στους μεγάλους, μαζικούς συνδικαλιστικούς αγώνες, που άλλωστε δεν τους βλέπουμε, παρόλο που η οργή ξεχειλίζει σε τμήματα των εργαζομένων που ήδη άρχισαν να πλήττονται από την κρίση, όπως οι εργάτες των μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών σε Αμερική και Ευρώπη ή εκείνοι που ανήκουν στα πολυπληθή επαγγέλματα που απασχολούνται γύρω από την οικοδομή, ούτε και στις αντιδράσεις του τύπου των κλασικών απεργιακών κινητοποιήσεων που προκηρύσσουν οι εν Ελλάδι εργατοπατέρες. Υπάρχουν παγκοσμίως άλλες κινήσεις που έχουν αρχίσει να μορφοποιούνται αυτήν την περίοδο, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στο μικρο-κοινωνικό επίπεδο, και έχουν εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον από την άποψη των νέων στάσεων ζωής, αντιλήψεων και μορφών οργάνωσης που αρχίζουν να διαμορφώνονται.
1)Εδώ και κάμποσο καιρό στην Γαλλία οι άνθρωποι έχουν ανακαλύψει ένα μοναδικό τρόπο για να αντιμετωπίσουν την μείωση της αγοραστικής τους δύναμης. Όσοι από αυτούς έχουν μια αυλή ή ένα μικρό κτηματάκι όπου φύτευαν μέχρι τώρα μερικά ζαρζαβατικά, το έχουν μετατρέψει τώρα σε σωστό φυτώριο. Καλλιεργούν πλέον φρούτα και λαχανικά για τις ανάγκες του νοικοκυριού και όσα τους περισσεύουν τα βάζουν σε κονσέρβες ή στην κατάψυξη. Στα περίχωρα του Παρισιού και στη γαλλική επαρχία , αυτοί οι οικογενειακοί κήποι έχουν γίνει απέραντες λαϊκές αγορές, όπου καθένας από αυτούς τους αυτοσχέδιους κηπουρούς ανταλλάσσει τα προϊόντα του με του γείτονα και ζωντανεύει ανθρώπινες σχέσεις που ήταν από καιρό ξεχασμένες. Ο πυρετός των λαχανόκηπων έχει κυριεύσει τη Γαλλία ιδιαίτερα στα βόρεια και νοτιοανατολικά της χώρας. Πολλές τοπικές αρχές ενθαρρύνουν αυτή την τάση, διαπιστώνοντας ότι έτσι βοηθούν όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Ολόκληρες εκτάσεις από γκαζόν, με διακοσμητικό μέχρι τώρα χαρακτήρα, ξεριζώνονται για να φυτευτούν λαχανικά και οπωροφόρα δέντρα. Σύμφωνα με τις στατιστικές, τουλάχιστον 70% των Γάλλων έχει σήμερα πρόσβαση σε τέτοιους κήπους. Αυτή τη χρονιά, η παραγωγή ντομάτας για ιδιωτική κατανάλωση έφτασε τους 100.000 τόνους, ποσότητα που έχει εκπλήξει τους ειδικούς. Τα περιβόλια έχουν γίνει για εκατομμύρια Γάλλους ένας τρόπος για να αποφύγουν τις οδυνηρές συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Αυτό μου φέρνει στο νου μια παρεμφερή κίνηση που εκδηλώθηκε στη Νέα Υόρκη εδώ και λίγα χρόνια.
Εκεί λοιπόν, στη Νέα Υόρκη των μέσων της δεκαετίας του ΄90, υπήρχαν 11000 άδεια κομμάτια γης στην ιδιοκτησία της πόλης. Μόνο στο Χάρλεμ, η πόλη έχει στην ιδιοκτησία της 1500 τέτοιους χώρους και 1800 εγκαταλελειμμένα κτίρια. Αυτά τα άδεια οικόπεδα ήταν γεμάτα σωρούς από σκουπίδια. Σε αρκετές περιπτώσεις, ομάδες κατοίκων από τη γύρω περιοχή πήραν την πρωτοβουλία να μεταμορφώσουν τους χώρους αυτούς σε ζώνες πρασίνου. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄90, στη Νέα Υόρκη, υπήρχαν περίπου 700 κοινοτικοί κήποι συνολικής έκτασης σχεδόν 800 στρεμμάτων, έκταση δηλαδή τέσσερις φορές μεγαλύτερη από το βοτανικό κήπο του Μπρούκλιν. Ακούγεται αρκετό, ωστόσο δεν καλύπτει ούτε το ένα δέκατο των άδειων χώρων της πόλης. Η δημιουργία και η διατήρηση τέτοιων κήπων απελευθέρωσε μια εκπληκτικά θετική κοινωνική δυναμική. Γείτονες γνωρίζονται μεταξύ τους, Πορτορικανοί, Αγγλοσάξωνες, Δομινικανοί, Κολομβιανοί, Πολωνοί και μετανάστες άλλων εθνικοτήτων δουλεύουν μαζί φυτεύοντας δέντρα και κηπευτικά, ζωγραφίζοντας επιβλητικές τοιχογραφίες, επενδύοντας χρήματα και μόχθο, οργανώνοντας ρεσιτάλ ποίησης και συναυλίες τζαζ. Με λίγα λόγια κάνουν τα πάντα για να συντηρήσουν και να φροντίσουν αυτούς τους κήπους οι οποίοι κατάφεραν να γίνουν το μέσο για την κοινωνική οργάνωση, την πολιτιστική αναγέννηση, την οικολογική ανάπλαση και τη διανοητική ανύψωση.Δεν μετατράπηκαν όμως όλα τα οικόπεδα σε κήπους. Άλλα έγιναν παιδικές χαρές, χρησιμοποιώντας ανακυκλωμένα υλικά για τον εξοπλισμό τους. Αρκετά από τα οικόπεδα τα ανέλαβαν τα τοπικά σχολεία για να τα χρησιμοποιήσουν ως εκπαιδευτικά κέντρα, όπου οι νέοι της κάθε περιοχής έκαναν μαθήματα γεωργίας και οικολογίας. Η μεταμόρφωση των οικοπέδων βοήθησε στην επανένταξη του φυσικού κόσμου μέσα σε αυτές τις κοινότητες του γκέτο. Οι ομάδες των καλλιεργητών - αξιοποιώντας τις προγονικές παραδόσεις της η κάθε μια - κατάφεραν να αντλήσουν από όλα τα στρώματα της κοινότητας (νέοι, γέροι κλπ.) που συχνά μένει αποκομμένη από τη διαδικασία ανάπτυξης. Οι κήποι έδωσαν φρέσκα, υγιεινά, οργανικά προϊόντα, βελτιώνοντας τη διατροφή και μειώνοντας το κόστος της τροφής για τους καλλιεργητές της κοινότητας. Αυτό ενίσχυσε την αυτοδυναμία της κοινότητας με ένα σημαντικό συμβολικό τρόπο και η εκπαίδευση στις καλλιέργειες οδήγησε σε σχέδιά για την επέκτασή τους με την κατασκευή θερμοκηπίων στις ταράτσες. Οι κάτοικοι που έλαβαν μέρος σε τέτοιες κινήσεις συνδύασαν την κριτική ανάλυση των προβλημάτων τους με την άμεση δράση. Ήταν απλές πράξεις μα τα αποτελέσματά τους ήταν βαθύτατα. Τα οικόπεδα αρχικά μεταμορφώθηκαν από ανθρώπους που κινούνταν από τη βαθιά ανάγκη να αναμορφώσουν το περιβάλλον τους. Ενήργησαν χωρίς την επίσημη άδεια της πόλης στην πραγματικότητα, σε ορισμένες περιπτώσεις, ήρθαν σε αντίθεση με τις αρχές της πόλης.
Οι άνθρωποι που συμμετείχαν στο έργο, απέκτησαν μια αίσθηση υπερηφάνειας και επιτυχίας. Ορισμένες μάλιστα συμμορίες νέων αναμίχθηκαν στο κίνημα.
Δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε πως κάτι σημαντικό συνέβη εκεί: οι άνθρωποι είδαν πως όταν θέλουν να πετύχουν κάτι, αυτό θα γίνει με δικιά τους πρωτοβουλία και οργάνωση. Ακόμη και μέσα από τη μερικότητα τέτοιων κινήσεων, η ανάγκη πολλών ατόμων να νοιώσουν πως ανήκουν σε μια κοινότητα (γεωγραφικά και όχι εθνικά ορισμένη) είναι προφανής. Οι κήποι της Νέας Υόρκης είναι μικρόσκοσμοι δημοκρατίας όπου οι άνθρωποι καθιερώνουν μια αίσθηση κοινότητας και συνάμα μια αίσθηση ότι ανήκουν στη γη. Τέτοιες πρωτοβουλίες ήρθαν μέσα από την ίδια την κοινότητα, από έναν ντόπιο πυρήνα που αναζήτησε μια ανασχηματιστική λύση. Δεν περίμεναν από τις αρχές της πόλης να προσφέρουν τις λύσεις, δημιούργησαν τις δικές τους.
2) Στην μακρινή Αργεντινή η απώλεια των αποταμιεύσεων λόγω της υποτίμησης του νομίσματος και η αύξηση της ανεργίας, της πείνας και της κρατικής αδιαφορίας οδήγησαν στην ανάδυση μιας μορφής αγώνα πέρα από τη σφαίρα της καθιερωμένης πολιτικής και δημόσιας ζωής: των cacerolazos (αυθόρμητες λαϊκές πορείες, όπου οι συμμετέχοντες κάνουν θόρυβο χτυπώντας άδεια κατσαρολικά) και των συνελεύσεων γειτονιάς. Αυτές οι συνελεύσεις γειτονιάς έχουν σχηματιστεί από τους άνεργους, τους υποαπασχολούμενους και από ανθρώπους περιθωριοποιημένους και αποκλεισμένους από την καπιταλιστική κοινωνία: περιλαμβανομένων επαγγελματιών, εργατών, μικροεμπόρων, καλλιτεχνών, τεχνιτών, που τυχαίνει να είναι και γείτονες. Κάθε συνέλευση έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, αλλά η μη-μεταβίβαση της εξουσίας, η αυτοδιεύθυνση, η οριζόντια διάρθρωση και η απόρριψη της ψήφου είναι συνθήματα που ακούγονται συχνά. Θα πρέπει να επισημάνω επίσης ότι αυτές οι συνελεύσεις γειτονιάς, που συγκαλούνται σε γωνιές διάφορων διαμερισμάτων του Μπουένος 'Aιρες (περιλαμβανομένων μεταξύ άλλων του Belgrano, του San Telmo, του Almagro,του Caballito), πραγματοποιούν επίσης εβδομαδιαίες γενικές συντονιστικές συναντήσεις στο Parque Centenario . Οι συνελεύσεις αυτές έχουν καταστεί ανεκτίμητοι χώροι συζήτησης και σκέψης, όχι μόνο λόγω του μεγάλου αριθμού των συμμετεχόντων, αλλά και λόγω των θεμάτων που τίθενται και εξετάζονται. Οι συνελεύσεις είναι ανοιχτές και μπορεί να συμμετάσχει όποιος το επιθυμεί.
3) Κι από την Αργεντινή πεταγόμαστε μέχρι την Αυστραλία όπου οι εκεί οι άνθρωποι, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο, αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι η οικονομία της αγοράς δεν μας εξυπηρετεί πια. Εντούτοις, το γεγονός ότι η οικονομία αυτή στηρίζεται στην κατανάλωση προσφέρει το κλειδί για την επιβράδυνση αυτής της οικονομίας της μπουλντόζας. Είμαστε όλοι καταναλωτές και μπορούμε ελεύθερα να αποφασίζουμε σε σχέση με το πως επιλέγουμε να ξοδέψουμε τα χρήματά μας, ακόμα και σε σχέση με το αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε χρήματα. Καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αφυπνίζονται σε σχέση με το γεγονός αυτό, αναπτύσσεται ένα ευρύ φάσμα εναλλακτικών οικονομικών δομών, εναλλακτικών που υπηρετούν τις ανάγκες των ανθρώπων ενώ ταυτόχρονα προστατεύουν, και σ' αρκετές περιπτώσεις ενισχύουν, το φυσικό περιβάλλον. Μια τέτοια εναλλακτική αποτελεί το λεγόμενο LETS -Local Exchange Trading Scheme (Τοπικό Ανταλλακτικό Εμπορικό σχήμα), που αποτελεί μια πιο επεξεργασμένη εκδοχή του παραδοσιακού ανταλλακτικού συστήματος. Τα μέλη του σχήματος ανταλλάσουν με βάση ένα φανταστικό LETS νόμισμα, που στην περίπτωση του συστήματός μας αποκαλείται "mollies". Το καλό των σχημάτων αυτών είναι ότι δεν είναι απαραίτητο να κάνει κανείς μια άμεση ανταλλαγή με κάποιο άλλο πρόσωπο, όπως συμβαίνει στο παραδοσιακό ανταλλακτικό σύστημα. Πιστωτικές μονάδες σε mollies (που ισοδυναμούν περίπου με 1 δολλάριο αυστραλίας) μπορούν να συσσωρευθούν και μπορεί επίσης κανείς να ξοδέψει mollies που δεν διαθέτει και να τα συμψηφίσει αργότερα.
Όλα τα συστήματα LETS είναι διαφορετικά και τα μέλη ανταλλάσουν μια ευρεία γκάμα προϊόντων και υπηρεσιών που περιλαμβάνει σχεδιασμό ιστοσελίδων, μαθήματα μαγειρικής, πλέξιμο, φυτά, διδασκαλία, περιποίηση κήπων, συμβουλές σε σχέση με φυτά, οργανικά λαχανικά και μασάζ, για να αναφέρουμε λίγες μόνο από αυτές. Τα συστήματα LETS ως σήμερα λειτουργούν μέσω της διανομής ενός καταλόγου των προσφερόμενων υπηρεσιών στα μέλη αλλά γίνονται κινήσεις για τη δημιουργία συστημάτων LETS που να λειτουργούν on line μέσω διάφορων επιτροπών και ομάδων συζητήσεων. Αυτή η προοπτική υπόσχεται να κάνει την ανταλλαγή πολύ πιο απλή. Η Κοινοτικά Υποστηριζόμενη Καλλιέργεια (Community Supported Agriculture, CSA), είναι μια άλλη εναλλακτική που επιτρέπει στους καταναλωτές να υποστηρίζουν άμεσα αυτούς που καλλιεργούν τα τρόφιμα γι' αυτούς. Όπως τα συστήματα LETS, έτσι και το σύστημα της κοινοτικά υποστηριζόμενης καλλιέργειας έχει υπάρξει ιδιαίτερα επιτυχές τόσο στην Αυστραλία όσο και αλλού, επειδή ικανοποιεί τις ανάγκες τόσο του καταναλωτή όσο και του προμηθευτή. Οι καταναλωτές εξασφαλίζουν ένα σταθερό απόθεμα οργανικών προϊόντων, ενώ οι παραγωγοί δεν πρέπει πια να πασχίζουν να ανταγωνιστούν φάρμες που κάνουν χημικές καλλιέργειες. Συνήθως, μια κοινοτικά υποστηριζόμενη καλλιέργεια δημιουργείται γύρω από έναν δυο οργανικούς καλλιεργητές και τα μέλη καταβάλλουν προκαταβολικά το χρηματικό αντίτιμο για μια ορισμένη χρονική περίοδο. Αυτό εξασφαλίζει στον καλλιεργητή ότι το τελικό προϊόν του θα αγοραστεί καθώς και ένα σίγουρο και σταθερό εισόδημα. Ούτε τα συστήματα LETS ούτε η Κοινοτικά Υποστηριζόμενη Καλλιέργεια υποθέτουν ότι το χρήμα μπορεί να ξεπεραστεί εντελώς (μέσω αυτών). Παρέχουν όμως τη δυνατότητα να είμαστε λιγότερο εξαρτημένοι από το χρήμα απ' ό,τι είμαστε τώρα. Παρότι δεν μπορούμε να σταματήσουμε να έχουμε ανάγκη και να χρησιμοποιούμε το χρήμα βραχυπρόθεσμα, μπορούμε να το χρησιμοποιούμε λιγότερο (πράγμα που σημαίνει ότι χρειαζόμαστε και λιγότερη σκληρή εργασία για να το αποκτήσουμε) και μπορούμε να επιλέγουμε σε τι το ξοδεύουμε και πώς επιλέγουμε να το επενδύουμε. Όπως η CSA και τα LETS, οι κοινοτικές τράπεζες αποτελούν ένα πρώτο βήμα προς την κοινοτική αυτοδυναμία και μακριά από την εξάρτηση από κυβερνήσεις και επιχειρήσεις που έχει προκαλέσει την αποσύνθεση πολλών αγροτικών κοινοτήτων στο πρόσφατο παρελθόν. Μόνο στην Αυστραλία, έχουν ιδρυθεί πάνω από δεκαέξι επιτυχείς κοινοτικές τράπεζες. Τα χρήματα επενδύονται σε σχέδια κοινοτικής ανάπτυξης και το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος που προέρχεται από τις επενδύσεις επιστρέφεται εν συνεχεία στην κοινότητα.
4)Τον περασμένο Μάρτιο ο Τζόναθαν Ρόου, στέλεχος ομάδας πολιτών της Καλιφόρνιας, μιλώντας σε δημόσια ακρόαση ενώπιον επιτροπής της αμερικάνικης Γερουσίας, επέκρινε την την κίβδηλη οικονομική λογική που λαμβάνει υπόψη της την αύξηση του ΑΕΠ και μετράει μόνο τον όγκο των χρημάτων που δαπανούνται, αλλά όχι το που και το πώς, και δήλωσε χαρακτηριστικά: η ίδια παράλογη λογική του ΑΕΠ ισχύει και στη λειτουργία της κάθε οικογένειας. Σύμφωνα με αυτή την κατσαρόλα της στατιστικής, οι χειρότερες οικογένειες στην Αμερική είναι εκείνες που, τελικά, λειτουργούν ως κανονικές οικογένειες, δηλαδή, μαγειρεύουν το δικό τους φαγητό στο σπίτι, κάνουν μια βόλτα με τα πόδια μετά το βραδινό δείπνο, μιλάνε μεταξύ τους τα μέλη τους και δεν ξαποστέλνουν τα παιδιά τους στην εμπορική υποκουλτούρα. Μαγειρεύοντας στο σπίτι, μιλώντας με τα παιδιά σου, περπατώντας αντί να οδηγείς, όλα αυτά σημαίνουν λιγότερη δαπάνη χρήματος. Αντίθετα, οι καλοί πελάτες της κατσαρόλας του ΑΕΠ είναι εκείνοι που συνεχώς παραγγέλλουν φαγητό απ’ έξω ή τρώνε έξω, που και στο γωνιακό κατάστημα θα πάνε με το αυτοκίνητο και που παρκάρουν τα παιδιά τους μπροστά στην τηλεόραση. Αυτές οι οικογένειες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να πάρουν κιλά, να αναπτύξουν διαβήτη, να ανεβάσουν πίεση….άρα, να ξοδεύουν ακόμα περισσότερα χρήματα για γιατρούς και φάρμακα, και πρόσθεσε: Έτσι δουλεύει η κίβδηλη οικονομία μας εδώ και 60 χρόνια τώρα. Πως καταντήσαμε αλήθεια, το πάνω να είναι κάτω και το κάτω πάνω; Πως συνέβη το πρότυπο του οικονομικού ήρωα του έθνους να είναι ένας βαριά άρρωστος με καρκίνο; Πως γίνεται το Κογκρέσο να μιλάει διαρκώς για ανάγκη τόνωσης της οικονομίας, όταν το μόνο που πραγματικά θα τονώσει , με τη μέθοδο που εννοεί, δηλαδή ξοδέψτε, ξοδέψτε, ξοδέψτε, ν’ ανεβεί το ΑΕΠ, είναι η καταστροφή εκείνων των πραγμάτων για τα οποία λέει πως τάχα μου νοιάζεται; ( ολόκληρο το εξαιρετικό κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ιουνίου του περιοδικού πολιτικής σκέψης Harper’s )
5)Κι απ’ την αίθουσα της αμερικάνικης Γερουσίας στο Σάλεμι, μια μικρή πόλη στη νοτιοδυτική Σικελία. Πριν λίγο καιρό οι 11.000 κάτοικοι της πόλης εξέλεξαν ως Δήμαρχο τον Βιτόριο Σγκάρμπι, ο οποίος αποφάσισε να διαθέσει όλα τα σπίτια, που είναι περίπου 3.700 στο ιστορικό κομμάτι της πόλης και φέρουν ακόμη σοβαρές ζημιές από τον σεισμό του 1968, σε κάθε ενδιαφερόμενο, έναντι της συμβολικής τιμή του ….ενός ευρώ. Οι όροι του συμβολαίου είναι σαφείς. Όποιος αγοράσει το σπίτι δεσμεύεται να το ανακαινίσει εντός δύο ετών, χρησιμοποιώντας παραδοσιακά υλικά και σεβόμενος απόλυτα την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και απασχολώντας εργάτες μόνο από την Σικελία.
6)Το κίνημα του Freeganism. Πρόκειται για σύνθετη λέξη που προέρχεται από το free που σημαίνει ελεύθερος και το vegan που σημαίνει τον ακραίο χορτοφάγο, δηλαδή αυτόν που απορρίπτει όχι μόνο το κρέας αλλά και όλα τα παράγωγά του, τυρί, γάλα κλπ. Το κίνημα ξεκίνησε σαν μια ακραία αντίδραση στον σπάταλο καταναλωτικό πολιτισμό και πρέσβευε την ανάγκη λιτοδίαιτης ζωής. Οι οπαδοί του, βοηθούσης και της οικονομικής κρίσης αυξάνονται ραγδαία. Οι freeganists δεν είναι οι φοβισμένοι και με αισθήματα ντροπής φτωχομπινέδες που κοιτάζουν δεξιά κι αριστερά προτού χωθούν σε ένα κάδο για να βρουν εκεί το καθημερινό τους γεύμα. Σ’ αυτούς συγκαταλέγονται πλέον όχι μόνο φτωχοί και περιθωριοποιημένοι αλλά και μέλη των μεσαίων τάξεων στην ανεπτυγμένη δύση, που ψάχνουν επιδεικτικά ακόμη και μέρα μεσημέρι στους κάδους και στα άλλα σημεία απόρριψης τροφών-ιδίως φρούτων και λαχανικών- αλλά και άλλων ειδών, όπως παλιά ρούχα, μπουκάλια κλπ, με σκοπό την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίησή τους. Εξάλλου οι ειδικοί στην Μεγάλη Βρεττανία υπολογίζουν πως περίπου το ένα τρίτο των θεωρούμενων ως απορριμμάτων, μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν χωρίς κανένα κίνδυνο για την υγεία. Εδώ η ανάγκη αυτοσυντήρησης συναντάται με μια αναγέννηση της αποστροφής προς την σπατάλη και την υπερβολή στον τρόπο ζωής των πολιτών των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών.
Αυτά είναι λίγα μόνο παραδείγματα των κυοφορούμενων αλλαγών. Μπορεί όλες αυτές οι κινήσεις να είναι αντιφατικές, αποσπασματικές, χωρίς σαφείς και ξεκάθαρους στόχους, και παίρνουν συνήθως αμυντικό χαρακτήρα, αλλά νομίζω ότι μέσα από αυτές αχνοχαράζει το σχήμα ενός καινούργιου ιστορικού κύκλου αμφισβήτησης . Την άποψή μου αυτή θα προσπαθήσω να εμβαθύνω και να τεκμηριώσω σε επόμενη παρέμβασή μου.
Η παρούσα οικονομική κρίση, όπως και οποιαδήποτε κρίση, ανοίγει νέες δυνατότητες για την τροποποίηση του κυρίαρχου πολιτισμικού-κοινωνικού-
Ένα πρώτο ερώτημα σχετικά με αυτήν την προοπτική είναι το εξής: Υπάρχουν αυτή τη στιγμή δείγματα αλλαγής;
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, ναι. Στην παρουσίαση που ακολουθεί δεν θα εστιάσω την προσοχή μου, στους μεγάλους, μαζικούς συνδικαλιστικούς αγώνες, που άλλωστε δεν τους βλέπουμε, παρόλο που η οργή ξεχειλίζει σε τμήματα των εργαζομένων που ήδη άρχισαν να πλήττονται από την κρίση, όπως οι εργάτες των μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών σε Αμερική και Ευρώπη ή εκείνοι που ανήκουν στα πολυπληθή επαγγέλματα που απασχολούνται γύρω από την οικοδομή, ούτε και στις αντιδράσεις του τύπου των κλασικών απεργιακών κινητοποιήσεων που προκηρύσσουν οι εν Ελλάδι εργατοπατέρες. Υπάρχουν παγκοσμίως άλλες κινήσεις που έχουν αρχίσει να μορφοποιούνται αυτήν την περίοδο, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στο μικρο-κοινωνικό επίπεδο, και έχουν εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον από την άποψη των νέων στάσεων ζωής, αντιλήψεων και μορφών οργάνωσης που αρχίζουν να διαμορφώνονται.
1)Εδώ και κάμποσο καιρό στην Γαλλία οι άνθρωποι έχουν ανακαλύψει ένα μοναδικό τρόπο για να αντιμετωπίσουν την μείωση της αγοραστικής τους δύναμης. Όσοι από αυτούς έχουν μια αυλή ή ένα μικρό κτηματάκι όπου φύτευαν μέχρι τώρα μερικά ζαρζαβατικά, το έχουν μετατρέψει τώρα σε σωστό φυτώριο. Καλλιεργούν πλέον φρούτα και λαχανικά για τις ανάγκες του νοικοκυριού και όσα τους περισσεύουν τα βάζουν σε κονσέρβες ή στην κατάψυξη. Στα περίχωρα του Παρισιού και στη γαλλική επαρχία , αυτοί οι οικογενειακοί κήποι έχουν γίνει απέραντες λαϊκές αγορές, όπου καθένας από αυτούς τους αυτοσχέδιους κηπουρούς ανταλλάσσει τα προϊόντα του με του γείτονα και ζωντανεύει ανθρώπινες σχέσεις που ήταν από καιρό ξεχασμένες. Ο πυρετός των λαχανόκηπων έχει κυριεύσει τη Γαλλία ιδιαίτερα στα βόρεια και νοτιοανατολικά της χώρας. Πολλές τοπικές αρχές ενθαρρύνουν αυτή την τάση, διαπιστώνοντας ότι έτσι βοηθούν όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Ολόκληρες εκτάσεις από γκαζόν, με διακοσμητικό μέχρι τώρα χαρακτήρα, ξεριζώνονται για να φυτευτούν λαχανικά και οπωροφόρα δέντρα. Σύμφωνα με τις στατιστικές, τουλάχιστον 70% των Γάλλων έχει σήμερα πρόσβαση σε τέτοιους κήπους. Αυτή τη χρονιά, η παραγωγή ντομάτας για ιδιωτική κατανάλωση έφτασε τους 100.000 τόνους, ποσότητα που έχει εκπλήξει τους ειδικούς. Τα περιβόλια έχουν γίνει για εκατομμύρια Γάλλους ένας τρόπος για να αποφύγουν τις οδυνηρές συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Αυτό μου φέρνει στο νου μια παρεμφερή κίνηση που εκδηλώθηκε στη Νέα Υόρκη εδώ και λίγα χρόνια.
Εκεί λοιπόν, στη Νέα Υόρκη των μέσων της δεκαετίας του ΄90, υπήρχαν 11000 άδεια κομμάτια γης στην ιδιοκτησία της πόλης. Μόνο στο Χάρλεμ, η πόλη έχει στην ιδιοκτησία της 1500 τέτοιους χώρους και 1800 εγκαταλελειμμένα κτίρια. Αυτά τα άδεια οικόπεδα ήταν γεμάτα σωρούς από σκουπίδια. Σε αρκετές περιπτώσεις, ομάδες κατοίκων από τη γύρω περιοχή πήραν την πρωτοβουλία να μεταμορφώσουν τους χώρους αυτούς σε ζώνες πρασίνου. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄90, στη Νέα Υόρκη, υπήρχαν περίπου 700 κοινοτικοί κήποι συνολικής έκτασης σχεδόν 800 στρεμμάτων, έκταση δηλαδή τέσσερις φορές μεγαλύτερη από το βοτανικό κήπο του Μπρούκλιν. Ακούγεται αρκετό, ωστόσο δεν καλύπτει ούτε το ένα δέκατο των άδειων χώρων της πόλης. Η δημιουργία και η διατήρηση τέτοιων κήπων απελευθέρωσε μια εκπληκτικά θετική κοινωνική δυναμική. Γείτονες γνωρίζονται μεταξύ τους, Πορτορικανοί, Αγγλοσάξωνες, Δομινικανοί, Κολομβιανοί, Πολωνοί και μετανάστες άλλων εθνικοτήτων δουλεύουν μαζί φυτεύοντας δέντρα και κηπευτικά, ζωγραφίζοντας επιβλητικές τοιχογραφίες, επενδύοντας χρήματα και μόχθο, οργανώνοντας ρεσιτάλ ποίησης και συναυλίες τζαζ. Με λίγα λόγια κάνουν τα πάντα για να συντηρήσουν και να φροντίσουν αυτούς τους κήπους οι οποίοι κατάφεραν να γίνουν το μέσο για την κοινωνική οργάνωση, την πολιτιστική αναγέννηση, την οικολογική ανάπλαση και τη διανοητική ανύψωση.Δεν μετατράπηκαν όμως όλα τα οικόπεδα σε κήπους. Άλλα έγιναν παιδικές χαρές, χρησιμοποιώντας ανακυκλωμένα υλικά για τον εξοπλισμό τους. Αρκετά από τα οικόπεδα τα ανέλαβαν τα τοπικά σχολεία για να τα χρησιμοποιήσουν ως εκπαιδευτικά κέντρα, όπου οι νέοι της κάθε περιοχής έκαναν μαθήματα γεωργίας και οικολογίας. Η μεταμόρφωση των οικοπέδων βοήθησε στην επανένταξη του φυσικού κόσμου μέσα σε αυτές τις κοινότητες του γκέτο. Οι ομάδες των καλλιεργητών - αξιοποιώντας τις προγονικές παραδόσεις της η κάθε μια - κατάφεραν να αντλήσουν από όλα τα στρώματα της κοινότητας (νέοι, γέροι κλπ.) που συχνά μένει αποκομμένη από τη διαδικασία ανάπτυξης. Οι κήποι έδωσαν φρέσκα, υγιεινά, οργανικά προϊόντα, βελτιώνοντας τη διατροφή και μειώνοντας το κόστος της τροφής για τους καλλιεργητές της κοινότητας. Αυτό ενίσχυσε την αυτοδυναμία της κοινότητας με ένα σημαντικό συμβολικό τρόπο και η εκπαίδευση στις καλλιέργειες οδήγησε σε σχέδιά για την επέκτασή τους με την κατασκευή θερμοκηπίων στις ταράτσες. Οι κάτοικοι που έλαβαν μέρος σε τέτοιες κινήσεις συνδύασαν την κριτική ανάλυση των προβλημάτων τους με την άμεση δράση. Ήταν απλές πράξεις μα τα αποτελέσματά τους ήταν βαθύτατα. Τα οικόπεδα αρχικά μεταμορφώθηκαν από ανθρώπους που κινούνταν από τη βαθιά ανάγκη να αναμορφώσουν το περιβάλλον τους. Ενήργησαν χωρίς την επίσημη άδεια της πόλης στην πραγματικότητα, σε ορισμένες περιπτώσεις, ήρθαν σε αντίθεση με τις αρχές της πόλης.
Οι άνθρωποι που συμμετείχαν στο έργο, απέκτησαν μια αίσθηση υπερηφάνειας και επιτυχίας. Ορισμένες μάλιστα συμμορίες νέων αναμίχθηκαν στο κίνημα.
Δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε πως κάτι σημαντικό συνέβη εκεί: οι άνθρωποι είδαν πως όταν θέλουν να πετύχουν κάτι, αυτό θα γίνει με δικιά τους πρωτοβουλία και οργάνωση. Ακόμη και μέσα από τη μερικότητα τέτοιων κινήσεων, η ανάγκη πολλών ατόμων να νοιώσουν πως ανήκουν σε μια κοινότητα (γεωγραφικά και όχι εθνικά ορισμένη) είναι προφανής. Οι κήποι της Νέας Υόρκης είναι μικρόσκοσμοι δημοκρατίας όπου οι άνθρωποι καθιερώνουν μια αίσθηση κοινότητας και συνάμα μια αίσθηση ότι ανήκουν στη γη. Τέτοιες πρωτοβουλίες ήρθαν μέσα από την ίδια την κοινότητα, από έναν ντόπιο πυρήνα που αναζήτησε μια ανασχηματιστική λύση. Δεν περίμεναν από τις αρχές της πόλης να προσφέρουν τις λύσεις, δημιούργησαν τις δικές τους.
2) Στην μακρινή Αργεντινή η απώλεια των αποταμιεύσεων λόγω της υποτίμησης του νομίσματος και η αύξηση της ανεργίας, της πείνας και της κρατικής αδιαφορίας οδήγησαν στην ανάδυση μιας μορφής αγώνα πέρα από τη σφαίρα της καθιερωμένης πολιτικής και δημόσιας ζωής: των cacerolazos (αυθόρμητες λαϊκές πορείες, όπου οι συμμετέχοντες κάνουν θόρυβο χτυπώντας άδεια κατσαρολικά) και των συνελεύσεων γειτονιάς. Αυτές οι συνελεύσεις γειτονιάς έχουν σχηματιστεί από τους άνεργους, τους υποαπασχολούμενους και από ανθρώπους περιθωριοποιημένους και αποκλεισμένους από την καπιταλιστική κοινωνία: περιλαμβανομένων επαγγελματιών, εργατών, μικροεμπόρων, καλλιτεχνών, τεχνιτών, που τυχαίνει να είναι και γείτονες. Κάθε συνέλευση έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, αλλά η μη-μεταβίβαση της εξουσίας, η αυτοδιεύθυνση, η οριζόντια διάρθρωση και η απόρριψη της ψήφου είναι συνθήματα που ακούγονται συχνά. Θα πρέπει να επισημάνω επίσης ότι αυτές οι συνελεύσεις γειτονιάς, που συγκαλούνται σε γωνιές διάφορων διαμερισμάτων του Μπουένος 'Aιρες (περιλαμβανομένων μεταξύ άλλων του Belgrano, του San Telmo, του Almagro,του Caballito), πραγματοποιούν επίσης εβδομαδιαίες γενικές συντονιστικές συναντήσεις στο Parque Centenario . Οι συνελεύσεις αυτές έχουν καταστεί ανεκτίμητοι χώροι συζήτησης και σκέψης, όχι μόνο λόγω του μεγάλου αριθμού των συμμετεχόντων, αλλά και λόγω των θεμάτων που τίθενται και εξετάζονται. Οι συνελεύσεις είναι ανοιχτές και μπορεί να συμμετάσχει όποιος το επιθυμεί.
3) Κι από την Αργεντινή πεταγόμαστε μέχρι την Αυστραλία όπου οι εκεί οι άνθρωποι, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο, αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι η οικονομία της αγοράς δεν μας εξυπηρετεί πια. Εντούτοις, το γεγονός ότι η οικονομία αυτή στηρίζεται στην κατανάλωση προσφέρει το κλειδί για την επιβράδυνση αυτής της οικονομίας της μπουλντόζας. Είμαστε όλοι καταναλωτές και μπορούμε ελεύθερα να αποφασίζουμε σε σχέση με το πως επιλέγουμε να ξοδέψουμε τα χρήματά μας, ακόμα και σε σχέση με το αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε χρήματα. Καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αφυπνίζονται σε σχέση με το γεγονός αυτό, αναπτύσσεται ένα ευρύ φάσμα εναλλακτικών οικονομικών δομών, εναλλακτικών που υπηρετούν τις ανάγκες των ανθρώπων ενώ ταυτόχρονα προστατεύουν, και σ' αρκετές περιπτώσεις ενισχύουν, το φυσικό περιβάλλον. Μια τέτοια εναλλακτική αποτελεί το λεγόμενο LETS -Local Exchange Trading Scheme (Τοπικό Ανταλλακτικό Εμπορικό σχήμα), που αποτελεί μια πιο επεξεργασμένη εκδοχή του παραδοσιακού ανταλλακτικού συστήματος. Τα μέλη του σχήματος ανταλλάσουν με βάση ένα φανταστικό LETS νόμισμα, που στην περίπτωση του συστήματός μας αποκαλείται "mollies". Το καλό των σχημάτων αυτών είναι ότι δεν είναι απαραίτητο να κάνει κανείς μια άμεση ανταλλαγή με κάποιο άλλο πρόσωπο, όπως συμβαίνει στο παραδοσιακό ανταλλακτικό σύστημα. Πιστωτικές μονάδες σε mollies (που ισοδυναμούν περίπου με 1 δολλάριο αυστραλίας) μπορούν να συσσωρευθούν και μπορεί επίσης κανείς να ξοδέψει mollies που δεν διαθέτει και να τα συμψηφίσει αργότερα.
Όλα τα συστήματα LETS είναι διαφορετικά και τα μέλη ανταλλάσουν μια ευρεία γκάμα προϊόντων και υπηρεσιών που περιλαμβάνει σχεδιασμό ιστοσελίδων, μαθήματα μαγειρικής, πλέξιμο, φυτά, διδασκαλία, περιποίηση κήπων, συμβουλές σε σχέση με φυτά, οργανικά λαχανικά και μασάζ, για να αναφέρουμε λίγες μόνο από αυτές. Τα συστήματα LETS ως σήμερα λειτουργούν μέσω της διανομής ενός καταλόγου των προσφερόμενων υπηρεσιών στα μέλη αλλά γίνονται κινήσεις για τη δημιουργία συστημάτων LETS που να λειτουργούν on line μέσω διάφορων επιτροπών και ομάδων συζητήσεων. Αυτή η προοπτική υπόσχεται να κάνει την ανταλλαγή πολύ πιο απλή. Η Κοινοτικά Υποστηριζόμενη Καλλιέργεια (Community Supported Agriculture, CSA), είναι μια άλλη εναλλακτική που επιτρέπει στους καταναλωτές να υποστηρίζουν άμεσα αυτούς που καλλιεργούν τα τρόφιμα γι' αυτούς. Όπως τα συστήματα LETS, έτσι και το σύστημα της κοινοτικά υποστηριζόμενης καλλιέργειας έχει υπάρξει ιδιαίτερα επιτυχές τόσο στην Αυστραλία όσο και αλλού, επειδή ικανοποιεί τις ανάγκες τόσο του καταναλωτή όσο και του προμηθευτή. Οι καταναλωτές εξασφαλίζουν ένα σταθερό απόθεμα οργανικών προϊόντων, ενώ οι παραγωγοί δεν πρέπει πια να πασχίζουν να ανταγωνιστούν φάρμες που κάνουν χημικές καλλιέργειες. Συνήθως, μια κοινοτικά υποστηριζόμενη καλλιέργεια δημιουργείται γύρω από έναν δυο οργανικούς καλλιεργητές και τα μέλη καταβάλλουν προκαταβολικά το χρηματικό αντίτιμο για μια ορισμένη χρονική περίοδο. Αυτό εξασφαλίζει στον καλλιεργητή ότι το τελικό προϊόν του θα αγοραστεί καθώς και ένα σίγουρο και σταθερό εισόδημα. Ούτε τα συστήματα LETS ούτε η Κοινοτικά Υποστηριζόμενη Καλλιέργεια υποθέτουν ότι το χρήμα μπορεί να ξεπεραστεί εντελώς (μέσω αυτών). Παρέχουν όμως τη δυνατότητα να είμαστε λιγότερο εξαρτημένοι από το χρήμα απ' ό,τι είμαστε τώρα. Παρότι δεν μπορούμε να σταματήσουμε να έχουμε ανάγκη και να χρησιμοποιούμε το χρήμα βραχυπρόθεσμα, μπορούμε να το χρησιμοποιούμε λιγότερο (πράγμα που σημαίνει ότι χρειαζόμαστε και λιγότερη σκληρή εργασία για να το αποκτήσουμε) και μπορούμε να επιλέγουμε σε τι το ξοδεύουμε και πώς επιλέγουμε να το επενδύουμε. Όπως η CSA και τα LETS, οι κοινοτικές τράπεζες αποτελούν ένα πρώτο βήμα προς την κοινοτική αυτοδυναμία και μακριά από την εξάρτηση από κυβερνήσεις και επιχειρήσεις που έχει προκαλέσει την αποσύνθεση πολλών αγροτικών κοινοτήτων στο πρόσφατο παρελθόν. Μόνο στην Αυστραλία, έχουν ιδρυθεί πάνω από δεκαέξι επιτυχείς κοινοτικές τράπεζες. Τα χρήματα επενδύονται σε σχέδια κοινοτικής ανάπτυξης και το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος που προέρχεται από τις επενδύσεις επιστρέφεται εν συνεχεία στην κοινότητα.
4)Τον περασμένο Μάρτιο ο Τζόναθαν Ρόου, στέλεχος ομάδας πολιτών της Καλιφόρνιας, μιλώντας σε δημόσια ακρόαση ενώπιον επιτροπής της αμερικάνικης Γερουσίας, επέκρινε την την κίβδηλη οικονομική λογική που λαμβάνει υπόψη της την αύξηση του ΑΕΠ και μετράει μόνο τον όγκο των χρημάτων που δαπανούνται, αλλά όχι το που και το πώς, και δήλωσε χαρακτηριστικά: η ίδια παράλογη λογική του ΑΕΠ ισχύει και στη λειτουργία της κάθε οικογένειας. Σύμφωνα με αυτή την κατσαρόλα της στατιστικής, οι χειρότερες οικογένειες στην Αμερική είναι εκείνες που, τελικά, λειτουργούν ως κανονικές οικογένειες, δηλαδή, μαγειρεύουν το δικό τους φαγητό στο σπίτι, κάνουν μια βόλτα με τα πόδια μετά το βραδινό δείπνο, μιλάνε μεταξύ τους τα μέλη τους και δεν ξαποστέλνουν τα παιδιά τους στην εμπορική υποκουλτούρα. Μαγειρεύοντας στο σπίτι, μιλώντας με τα παιδιά σου, περπατώντας αντί να οδηγείς, όλα αυτά σημαίνουν λιγότερη δαπάνη χρήματος. Αντίθετα, οι καλοί πελάτες της κατσαρόλας του ΑΕΠ είναι εκείνοι που συνεχώς παραγγέλλουν φαγητό απ’ έξω ή τρώνε έξω, που και στο γωνιακό κατάστημα θα πάνε με το αυτοκίνητο και που παρκάρουν τα παιδιά τους μπροστά στην τηλεόραση. Αυτές οι οικογένειες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να πάρουν κιλά, να αναπτύξουν διαβήτη, να ανεβάσουν πίεση….άρα, να ξοδεύουν ακόμα περισσότερα χρήματα για γιατρούς και φάρμακα, και πρόσθεσε: Έτσι δουλεύει η κίβδηλη οικονομία μας εδώ και 60 χρόνια τώρα. Πως καταντήσαμε αλήθεια, το πάνω να είναι κάτω και το κάτω πάνω; Πως συνέβη το πρότυπο του οικονομικού ήρωα του έθνους να είναι ένας βαριά άρρωστος με καρκίνο; Πως γίνεται το Κογκρέσο να μιλάει διαρκώς για ανάγκη τόνωσης της οικονομίας, όταν το μόνο που πραγματικά θα τονώσει , με τη μέθοδο που εννοεί, δηλαδή ξοδέψτε, ξοδέψτε, ξοδέψτε, ν’ ανεβεί το ΑΕΠ, είναι η καταστροφή εκείνων των πραγμάτων για τα οποία λέει πως τάχα μου νοιάζεται; ( ολόκληρο το εξαιρετικό κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ιουνίου του περιοδικού πολιτικής σκέψης Harper’s )
5)Κι απ’ την αίθουσα της αμερικάνικης Γερουσίας στο Σάλεμι, μια μικρή πόλη στη νοτιοδυτική Σικελία. Πριν λίγο καιρό οι 11.000 κάτοικοι της πόλης εξέλεξαν ως Δήμαρχο τον Βιτόριο Σγκάρμπι, ο οποίος αποφάσισε να διαθέσει όλα τα σπίτια, που είναι περίπου 3.700 στο ιστορικό κομμάτι της πόλης και φέρουν ακόμη σοβαρές ζημιές από τον σεισμό του 1968, σε κάθε ενδιαφερόμενο, έναντι της συμβολικής τιμή του ….ενός ευρώ. Οι όροι του συμβολαίου είναι σαφείς. Όποιος αγοράσει το σπίτι δεσμεύεται να το ανακαινίσει εντός δύο ετών, χρησιμοποιώντας παραδοσιακά υλικά και σεβόμενος απόλυτα την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και απασχολώντας εργάτες μόνο από την Σικελία.
6)Το κίνημα του Freeganism. Πρόκειται για σύνθετη λέξη που προέρχεται από το free που σημαίνει ελεύθερος και το vegan που σημαίνει τον ακραίο χορτοφάγο, δηλαδή αυτόν που απορρίπτει όχι μόνο το κρέας αλλά και όλα τα παράγωγά του, τυρί, γάλα κλπ. Το κίνημα ξεκίνησε σαν μια ακραία αντίδραση στον σπάταλο καταναλωτικό πολιτισμό και πρέσβευε την ανάγκη λιτοδίαιτης ζωής. Οι οπαδοί του, βοηθούσης και της οικονομικής κρίσης αυξάνονται ραγδαία. Οι freeganists δεν είναι οι φοβισμένοι και με αισθήματα ντροπής φτωχομπινέδες που κοιτάζουν δεξιά κι αριστερά προτού χωθούν σε ένα κάδο για να βρουν εκεί το καθημερινό τους γεύμα. Σ’ αυτούς συγκαταλέγονται πλέον όχι μόνο φτωχοί και περιθωριοποιημένοι αλλά και μέλη των μεσαίων τάξεων στην ανεπτυγμένη δύση, που ψάχνουν επιδεικτικά ακόμη και μέρα μεσημέρι στους κάδους και στα άλλα σημεία απόρριψης τροφών-ιδίως φρούτων και λαχανικών- αλλά και άλλων ειδών, όπως παλιά ρούχα, μπουκάλια κλπ, με σκοπό την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίησή τους. Εξάλλου οι ειδικοί στην Μεγάλη Βρεττανία υπολογίζουν πως περίπου το ένα τρίτο των θεωρούμενων ως απορριμμάτων, μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν χωρίς κανένα κίνδυνο για την υγεία. Εδώ η ανάγκη αυτοσυντήρησης συναντάται με μια αναγέννηση της αποστροφής προς την σπατάλη και την υπερβολή στον τρόπο ζωής των πολιτών των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών.
Αυτά είναι λίγα μόνο παραδείγματα των κυοφορούμενων αλλαγών. Μπορεί όλες αυτές οι κινήσεις να είναι αντιφατικές, αποσπασματικές, χωρίς σαφείς και ξεκάθαρους στόχους, και παίρνουν συνήθως αμυντικό χαρακτήρα, αλλά νομίζω ότι μέσα από αυτές αχνοχαράζει το σχήμα ενός καινούργιου ιστορικού κύκλου αμφισβήτησης . Την άποψή μου αυτή θα προσπαθήσω να εμβαθύνω και να τεκμηριώσω σε επόμενη παρέμβασή μου.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)