ΟΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΑΝΤΙΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΣ (2)

A.
Η παρούσα οικονομική κρίση, όπως και οποιαδήποτε κρίση, ανοίγει νέες δυνατότητες για την τροποποίηση του κυρίαρχου πολιτισμικού-κοινωνικού-

οικονομικού παραδείγματος.
Ένα πρώτο ερώτημα σχετικά με αυτήν την προοπτική είναι το εξής: Υπάρχουν αυτή τη στιγμή δείγματα αλλαγής;
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, ναι. Στην παρουσίαση που ακολουθεί δεν θα εστιάσω την προσοχή μου, στους μεγάλους, μαζικούς συνδικαλιστικούς αγώνες, που άλλωστε δεν τους βλέπουμε, παρόλο που η οργή ξεχειλίζει σε τμήματα των εργαζομένων που ήδη άρχισαν να πλήττονται από την κρίση, όπως οι εργάτες των μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών σε Αμερική και Ευρώπη ή εκείνοι που ανήκουν στα πολυπληθή επαγγέλματα που απασχολούνται γύρω από την οικοδομή, ούτε και στις αντιδράσεις του τύπου των κλασικών απεργιακών κινητοποιήσεων που προκηρύσσουν οι εν Ελλάδι εργατοπατέρες. Υπάρχουν παγκοσμίως άλλες κινήσεις που έχουν αρχίσει να μορφοποιούνται αυτήν την περίοδο, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στο μικρο-κοινωνικό επίπεδο, και έχουν εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον από την άποψη των νέων στάσεων ζωής, αντιλήψεων και μορφών οργάνωσης που αρχίζουν να διαμορφώνονται.
1)Εδώ και κάμποσο καιρό στην Γαλλία οι άνθρωποι έχουν ανακαλύψει ένα μοναδικό τρόπο για να αντιμετωπίσουν την μείωση της αγοραστικής τους δύναμης. Όσοι από αυτούς έχουν μια αυλή ή ένα μικρό κτηματάκι όπου φύτευαν μέχρι τώρα μερικά ζαρζαβατικά, το έχουν μετατρέψει τώρα σε σωστό φυτώριο. Καλλιεργούν πλέον φρούτα και λαχανικά για τις ανάγκες του νοικοκυριού και όσα τους περισσεύουν τα βάζουν σε κονσέρβες ή στην κατάψυξη. Στα περίχωρα του Παρισιού και στη γαλλική επαρχία , αυτοί οι οικογενειακοί κήποι έχουν γίνει απέραντες λαϊκές αγορές, όπου καθένας από αυτούς τους αυτοσχέδιους κηπουρούς ανταλλάσσει τα προϊόντα του με του γείτονα και ζωντανεύει ανθρώπινες σχέσεις που ήταν από καιρό ξεχασμένες. Ο πυρετός των λαχανόκηπων έχει κυριεύσει τη Γαλλία ιδιαίτερα στα βόρεια και νοτιοανατολικά της χώρας. Πολλές τοπικές αρχές ενθαρρύνουν αυτή την τάση, διαπιστώνοντας ότι έτσι βοηθούν όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Ολόκληρες εκτάσεις από γκαζόν, με διακοσμητικό μέχρι τώρα χαρακτήρα, ξεριζώνονται για να φυτευτούν λαχανικά και οπωροφόρα δέντρα. Σύμφωνα με τις στατιστικές, τουλάχιστον 70% των Γάλλων έχει σήμερα πρόσβαση σε τέτοιους κήπους. Αυτή τη χρονιά, η παραγωγή ντομάτας για ιδιωτική κατανάλωση έφτασε τους 100.000 τόνους, ποσότητα που έχει εκπλήξει τους ειδικούς. Τα περιβόλια έχουν γίνει για εκατομμύρια Γάλλους ένας τρόπος για να αποφύγουν τις οδυνηρές συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Αυτό μου φέρνει στο νου μια παρεμφερή κίνηση που εκδηλώθηκε στη Νέα Υόρκη εδώ και λίγα χρόνια.
Εκεί λοιπόν, στη Νέα Υόρκη των μέσων της δεκαετίας του ΄90, υπήρχαν 11000 άδεια κομμάτια γης στην ιδιοκτησία της πόλης. Μόνο στο Χάρλεμ, η πόλη έχει στην ιδιοκτησία της 1500 τέτοιους χώρους και 1800 εγκαταλελειμμένα κτίρια. Αυτά τα άδεια οικόπεδα ήταν γεμάτα σωρούς από σκουπίδια. Σε αρκετές περιπτώσεις, ομάδες κατοίκων από τη γύρω περιοχή πήραν την πρωτοβουλία να μεταμορφώσουν τους χώρους αυτούς σε ζώνες πρασίνου. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄90, στη Νέα Υόρκη, υπήρχαν περίπου 700 κοινοτικοί κήποι συνολικής έκτασης σχεδόν 800 στρεμμάτων, έκταση δηλαδή τέσσερις φορές μεγαλύτερη από το βοτανικό κήπο του Μπρούκλιν. Ακούγεται αρκετό, ωστόσο δεν καλύπτει ούτε το ένα δέκατο των άδειων χώρων της πόλης. Η δημιουργία και η διατήρηση τέτοιων κήπων απελευθέρωσε μια εκπληκτικά θετική κοινωνική δυναμική. Γείτονες γνωρίζονται μεταξύ τους, Πορτορικανοί, Αγγλοσάξωνες, Δομινικανοί, Κολομβιανοί, Πολωνοί και μετανάστες άλλων εθνικοτήτων δουλεύουν μαζί φυτεύοντας δέντρα και κηπευτικά, ζωγραφίζοντας επιβλητικές τοιχογραφίες, επενδύοντας χρήματα και μόχθο, οργανώνοντας ρεσιτάλ ποίησης και συναυλίες τζαζ. Με λίγα λόγια κάνουν τα πάντα για να συντηρήσουν και να φροντίσουν αυτούς τους κήπους οι οποίοι κατάφεραν να γίνουν το μέσο για την κοινωνική οργάνωση, την πολιτιστική αναγέννηση, την οικολογική ανάπλαση και τη διανοητική ανύψωση.Δεν μετατράπηκαν όμως όλα τα οικόπεδα σε κήπους. Άλλα έγιναν παιδικές χαρές, χρησιμοποιώντας ανακυκλωμένα υλικά για τον εξοπλισμό τους. Αρκετά από τα οικόπεδα τα ανέλαβαν τα τοπικά σχολεία για να τα χρησιμοποιήσουν ως εκπαιδευτικά κέντρα, όπου οι νέοι της κάθε περιοχής έκαναν μαθήματα γεωργίας και οικολογίας. Η μεταμόρφωση των οικοπέδων βοήθησε στην επανένταξη του φυσικού κόσμου μέσα σε αυτές τις κοινότητες του γκέτο. Οι ομάδες των καλλιεργητών - αξιοποιώντας τις προγονικές παραδόσεις της η κάθε μια - κατάφεραν να αντλήσουν από όλα τα στρώματα της κοινότητας (νέοι, γέροι κλπ.) που συχνά μένει αποκομμένη από τη διαδικασία ανάπτυξης. Οι κήποι έδωσαν φρέσκα, υγιεινά, οργανικά προϊόντα, βελτιώνοντας τη διατροφή και μειώνοντας το κόστος της τροφής για τους καλλιεργητές της κοινότητας. Αυτό ενίσχυσε την αυτοδυναμία της κοινότητας με ένα σημαντικό συμβολικό τρόπο και η εκπαίδευση στις καλλιέργειες οδήγησε σε σχέδιά για την επέκτασή τους με την κατασκευή θερμοκηπίων στις ταράτσες. Οι κάτοικοι που έλαβαν μέρος σε τέτοιες κινήσεις συνδύασαν την κριτική ανάλυση των προβλημάτων τους με την άμεση δράση. Ήταν απλές πράξεις μα τα αποτελέσματά τους ήταν βαθύτατα. Τα οικόπεδα αρχικά μεταμορφώθηκαν από ανθρώπους που κινούνταν από τη βαθιά ανάγκη να αναμορφώσουν το περιβάλλον τους. Ενήργησαν χωρίς την επίσημη άδεια της πόλης στην πραγματικότητα, σε ορισμένες περιπτώσεις, ήρθαν σε αντίθεση με τις αρχές της πόλης.
Οι άνθρωποι που συμμετείχαν στο έργο, απέκτησαν μια αίσθηση υπερηφάνειας και επιτυχίας. Ορισμένες μάλιστα συμμορίες νέων αναμίχθηκαν στο κίνημα.
Δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε πως κάτι σημαντικό συνέβη εκεί: οι άνθρωποι είδαν πως όταν θέλουν να πετύχουν κάτι, αυτό θα γίνει με δικιά τους πρωτοβουλία και οργάνωση. Ακόμη και μέσα από τη μερικότητα τέτοιων κινήσεων, η ανάγκη πολλών ατόμων να νοιώσουν πως ανήκουν σε μια κοινότητα (γεωγραφικά και όχι εθνικά ορισμένη) είναι προφανής. Οι κήποι της Νέας Υόρκης είναι μικρόσκοσμοι δημοκρατίας όπου οι άνθρωποι καθιερώνουν μια αίσθηση κοινότητας και συνάμα μια αίσθηση ότι ανήκουν στη γη. Τέτοιες πρωτοβουλίες ήρθαν μέσα από την ίδια την κοινότητα, από έναν ντόπιο πυρήνα που αναζήτησε μια ανασχηματιστική λύση. Δεν περίμεναν από τις αρχές της πόλης να προσφέρουν τις λύσεις, δημιούργησαν τις δικές τους.
2) Στην μακρινή Αργεντινή η απώλεια των αποταμιεύσεων λόγω της υποτίμησης του νομίσματος και η αύξηση της ανεργίας, της πείνας και της κρατικής αδιαφορίας οδήγησαν στην ανάδυση μιας μορφής αγώνα πέρα από τη σφαίρα της καθιερωμένης πολιτικής και δημόσιας ζωής: των cacerolazos (αυθόρμητες λαϊκές πορείες, όπου οι συμμετέχοντες κάνουν θόρυβο χτυπώντας άδεια κατσαρολικά) και των συνελεύσεων γειτονιάς. Αυτές οι συνελεύσεις γειτονιάς έχουν σχηματιστεί από τους άνεργους, τους υποαπασχολούμενους και από ανθρώπους περιθωριοποιημένους και αποκλεισμένους από την καπιταλιστική κοινωνία: περιλαμβανομένων επαγγελματιών, εργατών, μικροεμπόρων, καλλιτεχνών, τεχνιτών, που τυχαίνει να είναι και γείτονες. Κάθε συνέλευση έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, αλλά η μη-μεταβίβαση της εξουσίας, η αυτοδιεύθυνση, η οριζόντια διάρθρωση και η απόρριψη της ψήφου είναι συνθήματα που ακούγονται συχνά. Θα πρέπει να επισημάνω επίσης ότι αυτές οι συνελεύσεις γειτονιάς, που συγκαλούνται σε γωνιές διάφορων διαμερισμάτων του Μπουένος 'Aιρες (περιλαμβανομένων μεταξύ άλλων του Belgrano, του San Telmo, του Almagro,του Caballito), πραγματοποιούν επίσης εβδομαδιαίες γενικές συντονιστικές συναντήσεις στο Parque Centenario . Οι συνελεύσεις αυτές έχουν καταστεί ανεκτίμητοι χώροι συζήτησης και σκέψης, όχι μόνο λόγω του μεγάλου αριθμού των συμμετεχόντων, αλλά και λόγω των θεμάτων που τίθενται και εξετάζονται. Οι συνελεύσεις είναι ανοιχτές και μπορεί να συμμετάσχει όποιος το επιθυμεί.
3) Κι από την Αργεντινή πεταγόμαστε μέχρι την Αυστραλία όπου οι εκεί οι άνθρωποι, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο, αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι η οικονομία της αγοράς δεν μας εξυπηρετεί πια. Εντούτοις, το γεγονός ότι η οικονομία αυτή στηρίζεται στην κατανάλωση προσφέρει το κλειδί για την επιβράδυνση αυτής της οικονομίας της μπουλντόζας. Είμαστε όλοι καταναλωτές και μπορούμε ελεύθερα να αποφασίζουμε σε σχέση με το πως επιλέγουμε να ξοδέψουμε τα χρήματά μας, ακόμα και σε σχέση με το αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε χρήματα. Καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αφυπνίζονται σε σχέση με το γεγονός αυτό, αναπτύσσεται ένα ευρύ φάσμα εναλλακτικών οικονομικών δομών, εναλλακτικών που υπηρετούν τις ανάγκες των ανθρώπων ενώ ταυτόχρονα προστατεύουν, και σ' αρκετές περιπτώσεις ενισχύουν, το φυσικό περιβάλλον. Μια τέτοια εναλλακτική αποτελεί το λεγόμενο LETS -Local Exchange Trading Scheme (Τοπικό Ανταλλακτικό Εμπορικό σχήμα), που αποτελεί μια πιο επεξεργασμένη εκδοχή του παραδοσιακού ανταλλακτικού συστήματος. Τα μέλη του σχήματος ανταλλάσουν με βάση ένα φανταστικό LETS νόμισμα, που στην περίπτωση του συστήματός μας αποκαλείται "mollies". Το καλό των σχημάτων αυτών είναι ότι δεν είναι απαραίτητο να κάνει κανείς μια άμεση ανταλλαγή με κάποιο άλλο πρόσωπο, όπως συμβαίνει στο παραδοσιακό ανταλλακτικό σύστημα. Πιστωτικές μονάδες σε mollies (που ισοδυναμούν περίπου με 1 δολλάριο αυστραλίας) μπορούν να συσσωρευθούν και μπορεί επίσης κανείς να ξοδέψει mollies που δεν διαθέτει και να τα συμψηφίσει αργότερα.
Όλα τα συστήματα LETS είναι διαφορετικά και τα μέλη ανταλλάσουν μια ευρεία γκάμα προϊόντων και υπηρεσιών που περιλαμβάνει σχεδιασμό ιστοσελίδων, μαθήματα μαγειρικής, πλέξιμο, φυτά, διδασκαλία, περιποίηση κήπων, συμβουλές σε σχέση με φυτά, οργανικά λαχανικά και μασάζ, για να αναφέρουμε λίγες μόνο από αυτές. Τα συστήματα LETS ως σήμερα λειτουργούν μέσω της διανομής ενός καταλόγου των προσφερόμενων υπηρεσιών στα μέλη αλλά γίνονται κινήσεις για τη δημιουργία συστημάτων LETS που να λειτουργούν on line μέσω διάφορων επιτροπών και ομάδων συζητήσεων. Αυτή η προοπτική υπόσχεται να κάνει την ανταλλαγή πολύ πιο απλή. Η Κοινοτικά Υποστηριζόμενη Καλλιέργεια (Community Supported Agriculture, CSA), είναι μια άλλη εναλλακτική που επιτρέπει στους καταναλωτές να υποστηρίζουν άμεσα αυτούς που καλλιεργούν τα τρόφιμα γι' αυτούς. Όπως τα συστήματα LETS, έτσι και το σύστημα της κοινοτικά υποστηριζόμενης καλλιέργειας έχει υπάρξει ιδιαίτερα επιτυχές τόσο στην Αυστραλία όσο και αλλού, επειδή ικανοποιεί τις ανάγκες τόσο του καταναλωτή όσο και του προμηθευτή. Οι καταναλωτές εξασφαλίζουν ένα σταθερό απόθεμα οργανικών προϊόντων, ενώ οι παραγωγοί δεν πρέπει πια να πασχίζουν να ανταγωνιστούν φάρμες που κάνουν χημικές καλλιέργειες. Συνήθως, μια κοινοτικά υποστηριζόμενη καλλιέργεια δημιουργείται γύρω από έναν δυο οργανικούς καλλιεργητές και τα μέλη καταβάλλουν προκαταβολικά το χρηματικό αντίτιμο για μια ορισμένη χρονική περίοδο. Αυτό εξασφαλίζει στον καλλιεργητή ότι το τελικό προϊόν του θα αγοραστεί καθώς και ένα σίγουρο και σταθερό εισόδημα. Ούτε τα συστήματα LETS ούτε η Κοινοτικά Υποστηριζόμενη Καλλιέργεια υποθέτουν ότι το χρήμα μπορεί να ξεπεραστεί εντελώς (μέσω αυτών). Παρέχουν όμως τη δυνατότητα να είμαστε λιγότερο εξαρτημένοι από το χρήμα απ' ό,τι είμαστε τώρα. Παρότι δεν μπορούμε να σταματήσουμε να έχουμε ανάγκη και να χρησιμοποιούμε το χρήμα βραχυπρόθεσμα, μπορούμε να το χρησιμοποιούμε λιγότερο (πράγμα που σημαίνει ότι χρειαζόμαστε και λιγότερη σκληρή εργασία για να το αποκτήσουμε) και μπορούμε να επιλέγουμε σε τι το ξοδεύουμε και πώς επιλέγουμε να το επενδύουμε. Όπως η CSA και τα LETS, οι κοινοτικές τράπεζες αποτελούν ένα πρώτο βήμα προς την κοινοτική αυτοδυναμία και μακριά από την εξάρτηση από κυβερνήσεις και επιχειρήσεις που έχει προκαλέσει την αποσύνθεση πολλών αγροτικών κοινοτήτων στο πρόσφατο παρελθόν. Μόνο στην Αυστραλία, έχουν ιδρυθεί πάνω από δεκαέξι επιτυχείς κοινοτικές τράπεζες. Τα χρήματα επενδύονται σε σχέδια κοινοτικής ανάπτυξης και το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος που προέρχεται από τις επενδύσεις επιστρέφεται εν συνεχεία στην κοινότητα.
4)Τον περασμένο Μάρτιο ο Τζόναθαν Ρόου, στέλεχος ομάδας πολιτών της Καλιφόρνιας, μιλώντας σε δημόσια ακρόαση ενώπιον επιτροπής της αμερικάνικης Γερουσίας, επέκρινε την την κίβδηλη οικονομική λογική που λαμβάνει υπόψη της την αύξηση του ΑΕΠ και μετράει μόνο τον όγκο των χρημάτων που δαπανούνται, αλλά όχι το που και το πώς, και δήλωσε χαρακτηριστικά: η ίδια παράλογη λογική του ΑΕΠ ισχύει και στη λειτουργία της κάθε οικογένειας. Σύμφωνα με αυτή την κατσαρόλα της στατιστικής, οι χειρότερες οικογένειες στην Αμερική είναι εκείνες που, τελικά, λειτουργούν ως κανονικές οικογένειες, δηλαδή, μαγειρεύουν το δικό τους φαγητό στο σπίτι, κάνουν μια βόλτα με τα πόδια μετά το βραδινό δείπνο, μιλάνε μεταξύ τους τα μέλη τους και δεν ξαποστέλνουν τα παιδιά τους στην εμπορική υποκουλτούρα. Μαγειρεύοντας στο σπίτι, μιλώντας με τα παιδιά σου, περπατώντας αντί να οδηγείς, όλα αυτά σημαίνουν λιγότερη δαπάνη χρήματος. Αντίθετα, οι καλοί πελάτες της κατσαρόλας του ΑΕΠ είναι εκείνοι που συνεχώς παραγγέλλουν φαγητό απ’ έξω ή τρώνε έξω, που και στο γωνιακό κατάστημα θα πάνε με το αυτοκίνητο και που παρκάρουν τα παιδιά τους μπροστά στην τηλεόραση. Αυτές οι οικογένειες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να πάρουν κιλά, να αναπτύξουν διαβήτη, να ανεβάσουν πίεση….άρα, να ξοδεύουν ακόμα περισσότερα χρήματα για γιατρούς και φάρμακα, και πρόσθεσε: Έτσι δουλεύει η κίβδηλη οικονομία μας εδώ και 60 χρόνια τώρα. Πως καταντήσαμε αλήθεια, το πάνω να είναι κάτω και το κάτω πάνω; Πως συνέβη το πρότυπο του οικονομικού ήρωα του έθνους να είναι ένας βαριά άρρωστος με καρκίνο; Πως γίνεται το Κογκρέσο να μιλάει διαρκώς για ανάγκη τόνωσης της οικονομίας, όταν το μόνο που πραγματικά θα τονώσει , με τη μέθοδο που εννοεί, δηλαδή ξοδέψτε, ξοδέψτε, ξοδέψτε, ν’ ανεβεί το ΑΕΠ, είναι η καταστροφή εκείνων των πραγμάτων για τα οποία λέει πως τάχα μου νοιάζεται; ( ολόκληρο το εξαιρετικό κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ιουνίου του περιοδικού πολιτικής σκέψης Harper’s )
5)Κι απ’ την αίθουσα της αμερικάνικης Γερουσίας στο Σάλεμι, μια μικρή πόλη στη νοτιοδυτική Σικελία. Πριν λίγο καιρό οι 11.000 κάτοικοι της πόλης εξέλεξαν ως Δήμαρχο τον Βιτόριο Σγκάρμπι, ο οποίος αποφάσισε να διαθέσει όλα τα σπίτια, που είναι περίπου 3.700 στο ιστορικό κομμάτι της πόλης και φέρουν ακόμη σοβαρές ζημιές από τον σεισμό του 1968, σε κάθε ενδιαφερόμενο, έναντι της συμβολικής τιμή του ….ενός ευρώ. Οι όροι του συμβολαίου είναι σαφείς. Όποιος αγοράσει το σπίτι δεσμεύεται να το ανακαινίσει εντός δύο ετών, χρησιμοποιώντας παραδοσιακά υλικά και σεβόμενος απόλυτα την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και απασχολώντας εργάτες μόνο από την Σικελία.
6)Το κίνημα του Freeganism. Πρόκειται για σύνθετη λέξη που προέρχεται από το free που σημαίνει ελεύθερος και το vegan που σημαίνει τον ακραίο χορτοφάγο, δηλαδή αυτόν που απορρίπτει όχι μόνο το κρέας αλλά και όλα τα παράγωγά του, τυρί, γάλα κλπ. Το κίνημα ξεκίνησε σαν μια ακραία αντίδραση στον σπάταλο καταναλωτικό πολιτισμό και πρέσβευε την ανάγκη λιτοδίαιτης ζωής. Οι οπαδοί του, βοηθούσης και της οικονομικής κρίσης αυξάνονται ραγδαία. Οι freeganists δεν είναι οι φοβισμένοι και με αισθήματα ντροπής φτωχομπινέδες που κοιτάζουν δεξιά κι αριστερά προτού χωθούν σε ένα κάδο για να βρουν εκεί το καθημερινό τους γεύμα. Σ’ αυτούς συγκαταλέγονται πλέον όχι μόνο φτωχοί και περιθωριοποιημένοι αλλά και μέλη των μεσαίων τάξεων στην ανεπτυγμένη δύση, που ψάχνουν επιδεικτικά ακόμη και μέρα μεσημέρι στους κάδους και στα άλλα σημεία απόρριψης τροφών-ιδίως φρούτων και λαχανικών- αλλά και άλλων ειδών, όπως παλιά ρούχα, μπουκάλια κλπ, με σκοπό την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίησή τους. Εξάλλου οι ειδικοί στην Μεγάλη Βρεττανία υπολογίζουν πως περίπου το ένα τρίτο των θεωρούμενων ως απορριμμάτων, μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν χωρίς κανένα κίνδυνο για την υγεία. Εδώ η ανάγκη αυτοσυντήρησης συναντάται με μια αναγέννηση της αποστροφής προς την σπατάλη και την υπερβολή στον τρόπο ζωής των πολιτών των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών.
Αυτά είναι λίγα μόνο παραδείγματα των κυοφορούμενων αλλαγών. Μπορεί όλες αυτές οι κινήσεις να είναι αντιφατικές, αποσπασματικές, χωρίς σαφείς και ξεκάθαρους στόχους, και παίρνουν συνήθως αμυντικό χαρακτήρα, αλλά νομίζω ότι μέσα από αυτές αχνοχαράζει το σχήμα ενός καινούργιου ιστορικού κύκλου αμφισβήτησης . Την άποψή μου αυτή θα προσπαθήσω να εμβαθύνω και να τεκμηριώσω σε επόμενη παρέμβασή μου.