ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΤΑΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Τελευταία, όσο εντείνεται η πολυδιάστατη κρίση της σημερινής κοινωνίας, τόσο γίνεται πια φανερό ότι δεν αρκεί η κριτική του σημερινού κοινωνικοοικονομικού συστήματος και ότι απαραίτητη προϋπόθεση για ν' αποκτήσει πάλι πολιτική σημασία η Αριστερά είναι η από μέρους της ανάπτυξη ενός σοβαρού προβληματισμού για τις μορφές που θα μπορούσε να πάρει μια μετακαπιταλιστική κοινωνία. Ο προβληματισμός αυτός είναι σήμερα περισσότερο επιτακτικός παρά ποτέ, μετά το πελώριο κενό που δημιούργησε η ιστορική αποτυχία της εφαρμογής του σοσιαλιστικού προτάγματος στην πράξη και η εκμετάλλευση της αποτυχίας αυτής από τους ιδεολογικούς κομισσάριους του συστήματος τύπου Φουκουγιάμα, που θρασύτατα έφθασαν να μιλούν για το δήθεν «τέλος της Ιστορίας».

Θα προσπαθήσω εδώ να σκιαγραφήσω πολύ περιληπτικά δυό από τις νέες προτάσεις, 1)εκείνη της περιεκτικής δημοκρατίας, που στοχεύει κατά τον εισηγητή της Τάκης Φωτόπουλο σε μια πραγματική οικονομική δημοκρατία, όπου οι πολίτες θα μπορούν να ελέγχουν την καθημερινότητα τους, χωρίς αόρατες δυνάμεις της αγοράς, χωρίς κρατική γραφειοκρατία και χωρίς χρήμα και 2)το μοντέλο Parecon του Μάικλ Άλμπερτ.
1.
Κατά τον Τάκη Φωτόπουλο σε μια ριζικά αποκεντρωμένη κοινωνία οι συνελεύσεις των πολιτών σε κάθε κοινότητα, θα παίρνουν όλες τις σημαντικές τοπικές πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις, ενώ οι συνομοσπονδίες των δήμων σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, δηλαδή οι συνελεύσεις των ανακλητών εντολοδόχων των δημοτικών συνελεύσεων, θα παίρνουν αντίστοιχα τις σημαντικές περιφερειακές και εθνικές αποφάσεις. Έτσι, όλες οι «μακρό»-οικονομικές αποφάσεις για την συνολική κατανομή των οικονομικών πόρων (επενδύσεις, εργασία, παραγωγή, κατανάλωση, τεχνολογία κ.λπ.) παίρνονται από το σώμα των πολιτών συλλογικά και χωρίς αντιπροσώπευση, ενώ οι «μικρό»-οικονομικές αποφάσεις των παραγωγών και των καταναλωτών παίρνονται από τους ίδιους, μέσα από τη λειτουργία ειδικών πιστωτικών καρτών, με βάση την γενική κατανομή των πόρων που καθορίζουν οι συνελεύσεις. Τοιουτοτρόπως, εξασφαλίζεται και μια πραγματική ελευθερία επιλογής για όλους τους πολίτες, αντί για την ψευτο-ελευθερία επιλογής του συστήματος της αγοράς. Η ικανοποίηση όλων των βασικών αναγκών γίνεται με βάση τις συγκεκριμένες ανάγκες των πολιτών, ενώ η ικανοποίηση των μη βασικών αναγκών με βάση την καταβαλλόμενη προσπάθεια και τους διαθέσιμους πόρους. Η τοπική αυτοδυναμία που επιτυγχάνεται σε μια παρόμοια αποκεντρωμένη κοινωνία όχι μόνο εξασφαλίζει την πλήρη απασχόληση, αλλά και δημιουργεί τις θεσμικές και υποκειμενικές συνθήκες για την επανενσωμάτωση της Κοινωνίας στη Φύση.
2.
Το «όραμα» της συμμετοχικής οικονομικής το προτείνει ο βασικός συνεργάτης του Τσόμσκι, Μάικλ Αλμπερτ. Το κύριο χαρακτηριστικό του οράματος αυτού, είναι ότι το Πάρεκον προϋποθέτοντας τον χωρισμό της κοινωνίας, όπως σήμερα, σε οικονομική και πολιτική σφαίρα, αναφέρεται μόνο στους οικονομικούς θεσμούς και σιωπά για τους πολιτικούς, πολιτισμικούς και ευρύτερα κοινωνικούς θεσμούς, με τη δικαιολογία ότι «τα μοντέλα γύρω από τέτοιους θεσμούς βρίσκονται ακόμα σε στάδιο ανάπτυξης» Εύλογα, λοιπόν, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι είναι εσκεμμένη η πλήρης ασάφεια πάνω στα θέματα που ιστορικά διαίρεσαν την Αριστερά, όπως το θέμα του κράτους και το εξίσου κρίσιμο θέμα της μορφής που θα πάρει η κοινωνική ιδιοκτησία πάνω στα μέσα παραγωγής στη μελλοντική κοινωνία.
Με δεδομένο, επομένως, τον καθαρά οικονομικό χαρακτήρα του Πάρεκον, δεν προκαλεί έκπληξη ότι τα κύρια συλλογικά όργανα αποφάσεων σε αυτό καθορίζονται στο οικονομικό πεδίο. Ετσι, η έννοια του πολίτη απουσιάζει παντελώς από το μοντέλο αυτό και αντικαθίσταται από τις έννοιες του εργαζόμενου και του καταναλωτή -εισάγοντας και στην προτεινόμενη μετακαπιταλιστική κοινωνία τον αντίστοιχο οικονομικό δυϊσμό του σημερινού ανθρώπου που έχει καθιερώσει η καπιταλιστική! Δεν είναι επομένως περίεργο ότι το μοντέλο καταλήγει τελικά σε μία διαστρέβλωση της έννοιας της άμεσης δημοκρατίας (που όμως επικαλείται), την οποία προφανώς εννοεί όχι ως καθεστώς, αλλά απλά ως μια διαδικασία όπου οι πολίτες παίρνουν μέρος στη διαδικασία των αποφάσεων μόνο στον βαθμό που αυτές τους επηρεάζουν και εφόσον οι ανάγκες του μοντέλου δεν επιβάλλουν την αντιπροσώπευση! Συγχρόνως, το Πάρεκον συνεπάγεται μια ιδιαιτέρως γραφειοκρατική δομή, που εύστοχα χαρακτηρίστηκε από τον ελευθεριακό ακαδημαϊκό John Crump ως «συμμετοχική γραφειοκρατία».

Το δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό που προβάλλει ο ίδιος ο Αλμπερτ, είναι οι ηθικές αξίες που χαρακτηρίζουν το Πάρεκον, οι οποίες μάλιστα, για κάποιους ένθερμους υποστηρικτές του, συνιστούν και τη διαφορά του από άλλα οράματα. Ετσι, υποστηρίζεται για παράδειγμα ότι η αμοιβή σύμφωνα με την προσπάθεια που προτείνει το Πάρεκον -και όχι σύμφωνα με την απόδοση των εργαζομένων όπως προτείνει ο σοσιαλισμός- είναι μια «ηθικώς πολύ πιο προωθημένη πρόταση».