ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΝΑΠΗΔΗΣΗΣ Ή ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΟΥ JEVONS ΚΑΙ ΣΦΑΛΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ

Στα τέλη του 19ου αιώνα , ο νεοκλασικός οικονομολόγος William Stanley Jevons παρατήρησε ότι οι ατμολέβητες κατανάλωναν ολοένα λιγότερο κάρβουνο λόγω των τεχνικών τελειοποιήσεων, αλλά παρόλα αυτά η συνολική κατανάλωση κάρβουνου συνέχιζε να αυξάνεται εξαιτίας της αύξησης του αριθμού των λεβήτων.

Το παράδοξο εξηγεί το γιατί οι αποτελεσματικές και οικοαποδοτικές τεχνολογίες μας εξωθούν να αυξήσουμε την κατανάλωση. Έτσι το κέρδος υπεραντισταθμίζεται από μια αύξηση των ποσοτήτων που καταναλώνονται και συνιστά το κύριο αντεπιχείρημα προς την λεγόμενη βιώσιμη ανάπτυξη ή τον οικοκαπιταλισμό. Οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι, οι βιομήχανοι και οι οπαδοί της διαρκούς ανάπτυξης θεωρούν ότι η λύση στο δίλημμα προστασία του περιβάλλοντος ή ανάπτυξη βρίσκεται στην οικοαποδοτικότητα.
Οιοκοαπαδοτικότητα: n οικονομία εισροών(πρώτες ύλες, ενέργεια και ενδιάμεσα προϊόντα) η οποία εισέρχεται στην παραγωγή των καταναλισκόμενων προϊόντων εξαιτίας της τεχνικής προόδου και η οποία είναι ικανή να μειώσει σταδιακά τον οικολογικό αντίκτυπο και την ένταση ανάληψης των φυσικών πόρων. Έτσι, η ενεργειακή ένταση για να παράγουμε ένα ευρώ ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος ελαττώνεται κατά 0,7% μέσο όρο ετησίως στην Ευρώπη από το 1991.
Εκείνο που παραβλέπει η θεώρηση της αύξησης της οικοαποδοτικότητας είναι ότι η πτώση της ρύπανσης ανά μονάδα εκμηδενίζεται συστηματικά λόγω του πολλαπλασιασμού του αριθμού των μονάδων που πουλιούνται και καταναλώνονται. Οι αποτελεσματικές τεχνολογίες μας ωθούν να αυξήσουμε την κατανάλωση.
Αυτό το φαινόμενο έχει ένα ψυχολογικό θεμέλιο. Κάποιος που μειώνει την κατανάλωση ενέργειας, χρησιμοποιώντας πχ λαμπτήρες χαμηλής τάσης, ικανοποιείται από την εξοικονόμηση που επιτυγχάνει και προσφέρει στον εαυτό του, ως μπόνους, ένα ταξίδι σε έναν μακρινό προορισμό, που θα αντιπροσωπεύει μια κατανάλωση ενέργειας πολύ υψηλότερη απ’ αυτήν που θα έχουμε εξοικονομήσει.
Άλλα παραδείγματα. Τα τρένα υψηλής ταχύτητας πάνε πιο γρήγορα, επομένως μετακινούμαστε πιο μακριά και πιο συχνά. Το σπίτι έχει καλύτερη μόνωση, οπότε γλυτώνουμε χρήματα και μετά αγοράζουμε ένα δεύτερο αυτοκίνητο. Οι λαμπτήρες φθορίου καταναλώνουν λιγότερο ρεύμα, επομένως τις αφήνουμε αναμμένες. Το Ίντερνετ αποϋλοποιεί την πρόσβαση στην πληροφορία, επομένως τυπώνουμε περισσότερο χαρτί. Υπάρχουν περισσότεροι αυτοκινητόδρομοι ταχείας κυκλοφορίας, άρα η κίνηση αυξάνεται..
Σε όλα αυτά τα παραδείγματα παρατηρούμε μια μείωση των ορίων χρήσης μιας τεχνολογίας, όρια τα οποία μπορούν να είναι νομισματικά, κοινωνικά, χρονικά, σωματικά κλπ, κι αυτή η μείωση των ορίων συνεπιφέρει μια αύξηση της κατανάλωσης που εξουδετερώνει την υιοθέτηση των αποτελεσματικότερων τεχνολογιών.
Το αποτέλεσμα αναπήδησης έχει όμως και άλλες πολύ ενδιαφέρουσες εφαρμογές.
Σκεφτείτε ας πούμε έναν οικολογικά συνειδητοποιημένο άνθρωπο που αποφασίζει να ζήσει στην ύπαιθρο για να βελτιώσει την ποιότητα ζωή του και να τρώει βιολογικά προϊόντα. Έτσι όμως πολλαπλασιάζει τις διαδρομές του με αυτοκίνητο προς την πόλη. Ή την περίπτωση που έχουμε μαζική στροφή στην κατανάλωση βιολογικών προϊόντων. Σε αυτή την περίπτωση ο παραγωγός και πωλητής αυτών των προϊόντων στη λαϊκή της γειτονιάς αρχίζει να ανεβάζει τον τζίρο του και βρίσκεται με περισσότερα χρήματα στην τσέπη. Αμέσως αγοράζει ένα μεγαλύτερο φορτηγό για να μεταφέρει τα προϊόντα του προκαλώντας όμως μεγαλύτερη ρύπανση. Σκεφτείτε τώρα ότι μια τέτοια εξέλιξη γίνεται σε πανεθνική κλίμακα, και οι καλλιεργητές κηπευτικών προϊόντων επωφελούνται για να αλλάξουν όλοι αυτοκίνητα. Έτσι αυξάνεται ο τζίρος του εμπόρου επαγγελματικών αυτοκινήτων, ο οποίος με τα χρήματα που μάζεψε από τους εμπόρους βιολογικών προϊόντων, πληρώνει ένα σούπερ αεροπορικό ταξίδι για την άλλη άκρη του κόσμου προκαλώντας τόση ρύπανση όσο αυτή που θα προκαλούσαν χιλιάδες αυτοκίνητα μαζί.
Το αποτέλεσμα αναπήδησης ή παράδοξο του Jevons συναρτάται στενά με το λεγόμενο σφάλμα της σύνθεσης.
Ποιο είναι το εν λόγω σφάλμα;
Το Σφάλμα Σύνθεσης συμβαίνει όταν δεχόμαστε ότι εκείνο το οποίο ισχύει για τα άτομα ισχύει αναγκαστικά και για το σύνολο της οικονομίας! (Το σφάλμα σύνθεσης είναι σφάλμα λογικής).
Παράδειγμα: Αν μειωθεί ο εργατικός μισθός (W), στη μικροοικονομική ανάλυση, η ατομική επιχείρηση μπορεί να αυξήσει το κέρδος της εφόσον η τιμή παραμείνει σταθερή. Από μακροοικονομική άποψη όμως το συμπέρασμα αυτό δεν είναι αναγκαία αποδεκτό, γιατί, αν μειωθούν οι μισθοί σε όλους τους κλάδους της οικονομίας θα μειωθεί η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών (μιας και ο μισθός αποτελεί εισόδημα για τα άτομα) με συνέπεια μείωση της συνολικής ζήτησης και στη συνέχεια των τιμών, άρα και των κερδών των επιχειρήσεων.
Το παράδοξο του Jevons και το σφάλμα της σύνθεσης μας παραπέμπουν στο φλέγον ζήτημα των συνεπειών των ατομικών επιλογών επάνω στο σύνολο και μας εισάγουν στον προβληματισμό της διακρίβωσης της φύσης των σχέσεων μεταξύ του επιμέρους και του καθόλου. Αλλά με αυτό θα ασχοληθούμε σε προσεχές μας σημείωμα.