«Να αλλάξουμε το σύστημα – Όχι το κλίμα»

Του Κώστα Φωτεινάκη*

Κατά αρχάς ξεκινάμε με την θέση ότι υπάρχει ραγδαία αλλαγή στο κλίμα, με συνέπεια την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, σε σχέση με το παρελθόν, και εντονότερα και συχνότερα τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Η ραγδαία αλλαγή στο κλίμα είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων και κυρίως οφείλεται στη βιομηχανική και αγροτική ανάπτυξη που έγινε με μόνο κριτήριο το κέρδος, αλλά και στον υπέρμετρο καταναλωτισμό (όποια κοινωνική κατηγορία έχει τη δυνατότητα να καταναλώνει) που είναι βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού.

«Να αλλάξουμε το σύστημα – Όχι το κλίμα», είναι ο τίτλος ενός μικρού βιβλίου που περιλαμβάνει τρία κείμενα των Dave Holmes, Terry Townsend & John Bellamy Foster . O τρίτος είναι γνωστός στην Ελλάδα από το βιβλίο του «Οικολογία και Καπιταλισμός», που στην πραγματικότητα ο τίτλος του ήταν «Η Οικολογία αντιμάχεται τον Καπιταλισμό» (Ecology against Capitalism).

Οι τρεις συγγραφείς εξετάζουν το θέμα της κλιματικής αλλαγής από την σοσιαλιστική οπτική, θεωρούν ότι το αρπαχτικό καπιταλιστικό σύστημα που λειτουργεί και έχει αναπτυχθεί με βάση το κέρδος είναι υπεύθυνο για την ραγδαία ανατροπή της κλιματικής ισορροπίας και επισημαίνουν ότι «Μόνο η αντικατάσταση του καπιταλισμού με τον σοσιαλισμό θα επιτρέψει την υπέρβαση της κρίσης».

Η πρόταση να αντικαταστήσουμε τον καπιταλισμό με τον σοσιαλισμό (τώρα πως τον εννοεί ο καθένας μας τον σοσιαλισμό είναι ένα άλλο ερώτημα) πιο παραστατικά περιγράφεται με το δίλημμα «Οικοσοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» στο πρώτο Οικοσοσιαλιστικό Μανιφέστο των Joel Kovel και τον Michael Loewy (2001) αλλά και στο βιβλίο με τον ομώνυμο τίτλο που έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις socialist resistance (2006) και περιλαμβάνει άρθρα επιφανών μαρξιστών (Foster, Loewy, Taruno κ.ά. Το δίλημμα «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» φυσικά προϋπήρχε από τη Ρόζα χωρίς το ΟΙΚΟ.

Ότι ο καπιταλισμός που κυνηγάει το κέρδος χωρίς να σέβεται το περιβάλλον, είναι υπεύθυνος για την κλιματική αλλαγή δεν είναι ένας ισχυρισμός που προέρχεται από τους Μαρξιστές, τους Οικοαριστερούς ή του Οικοσοσιαλιστές. Επιβεβαιώνεται και από άλλους μη μαρξιστές πολιτκούς. Μια χαρακτηριστική δήλωση ενός ανώτατου πολιτικού παράγοντα στην Ελλάδα είναι η εξής:

«Οι περισσότερες περιβαλλοντικές καταστροφές έγιναν στο όνομα του κέρδους και μιας ανάπτυξης χωρίς κανόνες. Μία κοντόθωρη αντίληψη για την οικονομική πρόοδο και το πάθος για την αύξηση του πλούτου, ανεξάρτητα από συνέπειες, σε συνδυασμό με την απάθεια των πολιτικών, δημιούργησαν τις συνθήκες για την έλευση μιας τιμωρίας που δεν διακρίνει ανάμεσα σε υπαίτιους και σε αθώους». Κάρολος Παπούλιας, Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας στη συνάντηση των Πράσινων Προέδρων , Νοέμβριος 2007.

«Μια ανάπτυξης λοιπόν χωρίς κανόνες και το πάθος για την αύξηση του πλούτου» - είναι τα βασικά στοιχεία του καπιταλιστικού συστήματος. Ακόμα όμως και στον τομέα των ατομικών ευθυνών που έχουμε ως πολίτες για τη συμβολή μας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου (υπερκαταναλωτισμός σε είδη και ενέργεια – όσοι μπορούμε να υπερκαταναλώνουμε) συνδέονται με τις αξίες που προβάλλει και επιβάλλει με τα ΜΜΕ και τις ανεξέλεγκτες διαφημίσεις το καπιταλιστικό σύστημα. Ένα μόνο παράδειγμα: με ένα τζιπ 4Χ4 μπορείς (σου λένε) να φτάσεις στην κορυφή ενός βουνού, να διασχίσεις ένα ποτάμι, να επιστρέψεις στην πόλη καταναλώνοντας υπέρμετρα καύσιμα και εκπέμποντας πολύ περισσότερα καυσαέρια απ΄ ότι με ένα συνηθισμένο αυτοκίνητο, και μετά να παρκάρεις το τζιπ σε ένα πεζοδρόμιο για να πιεις τον καφέ σου και να προβάλεις την επιτυχημένη καριέρα σου.

Ο καπιταλισμός δεν βάζει όρια, δεν έχει μέτρο. Ωστόσο πολλοί επιχειρηματίες και πολιτικοί, ακόμα και την ραγδαία κλιματική αλλαγή, που κυρίως το καπιταλιστικό σύστημα την προκαλεί, επιχειρούν – και ως ένα βαθμό τα καταφέρνουν – να «αποποιηθούν τις ευθύνες τους», μιλώντας για πράσινη ανάπτυξη και κυρίως να εκμεταλλευτούν κερδοφόρα τον φόβο από την κλιματική αλλαγή που οι ίδιοι δημιούργησαν. Έτσι προβάλλουν την πυρηνική ενέργεια ως οικονομική λύση και μη ρυπογόνο, τις τεράστιες επενδύσεις στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (σαφώς και η οικοαριστερά οφείλει να διεκδικεί τις ΑΠΕ αλλά με μέτρο και με μη καπιταλιστικά κριτήρια), την καύση των απορριμμάτων κ.λπ.

Το τι κάνει φυσικά ο καπιταλισμός, εκτός των άλλων, και στον τομέα της κλιματικής αλλαγής και της (μη) προστασίας του περιβάλλοντος το γνωρίζουμε. Το ερώτημα είναι τι κάνουν (ή τι δεν κάνουν) οι δυνάμεις της Πολιτικής Οικολογίας που ενδιαφέρονται να πάνε «οικολογικά μπροστά και αριστερά», αλλά και τι κάνει (ή τι δεν κάνει) πολύμορφη αριστερά για να αναδείξει τις ευθύνες του καπιταλιστικού συστήματος είναι ένα ερώτημα το οποίο πρέπει να εξετάσουμε. Δεν φτάνει όμως μόνο αυτό. Κυρίως πρέπει να συμβάλλουμε στην α) Επιρροή της Αριστεράς από τις αξίες της Πολιτικής Οικολογίας και β) στην Επιρροή της Πολιτικής Οικολογίας από τις αξίες της Αριστεράς. Αυτή είναι μια επίμονη προσπάθεια κυρίως σε ιδεολογικό επίπεδο γιατί σπέρματα συναντίληψης και κοινής δράσης υπάρχουν σε κινηματικό επίπεδο για τους ελεύθερους χώρους και τους ορεινούς όγκους.

Μια ευκαιρία να προβληθεί η αναγκαιότητα της όσμωσης και της κοινής δράσης της Αριστεράς με την Πολιτική Οικολογία είναι η συζήτηση για τα αίτια που προκαλούν την κλιματική αλλαγή και τα μέσα αντιμετώπισης της.

* Ο Κ. Φωτεινάκης είναι πρόεδρος του Οικολογικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Χαϊδαρίου (ΟΙΚΟΠΟΛΙΣ)